Gríms saga loðinkinna

I. KAPÍTULI

SVÁ er sagt af Grími loðinkinna, at hann var bæði mikill ok sterkr ok inn mesti garpr. Því var hann loðinkinni kallaðr, at kinn hans önnur var vaxin með dökkt hár, ok með því var hann alinn. Ekki beit þar járn á. Grímr tók við búi í Hrafnistu eptir Ketil hæng, föður sinn. Hann gerðist ríkr at fé. Hann réð ok náliga einn öllu um allt Hálogaland.

Haraldr hét einn hersir ríkr ok ágætr í Vík austr. Hann átti Geirhildi, dóttur Sölga konungs, Hrólfssonar konungs ór Bergi af Upplöndum. Dóttir þeira hét Lopthæna. Hún var kvenna fríðust ok vel mennt. Þangat fór Grímr loðinkinni á skútu við átjánda mann ok bað Lopthænu sér til handa. Var þat at ráðum ráðit, ok skyldi hann sækja brullaupit um haustit. En sjau nóttum fyrr hvarf Lopthæna burt, ok vissi engi, hvat af henni varð. En er hann kom til brullaupsins, saknar hann vinar í stað, er brúðrin var í burtu, ok þóttist hann þó vita, at faðir hennar olli þar engu um. Þar sat hann þrjár nætr, ok drukku þeir ok þó með lítilli kæti. Síðan fór hann heim í Hrafnistu. Þat hafði borit til fimm árum fyrr, at kona Haralds hersis hafði andazt, en hann fekk ári síðar norðan af Finnmörk Grímhildar Jösursdóttur ok hafði hana heim til sín. Skjótt þótti hún þar öllu spilla. Illa var hún til Lopthænu, stjúpdóttur sinnar, sem síðar bar raun á. Grímr undi lítt við hag sinn, er hann spurði ekki til Lopthænu, festarkonu sinnar.

Þat bar þá til sem optar, at hallæri mikit kom á Hálogaland. Grímr loðinkinni bjóst þá heiman ok fór á ferju sinni við þriðja mann. Hann helt norðr fyrir Finnmörk ok svá austr til Gandvíkr. Ok er hann kom í víkina, sá hann, at þar var nógr veiðifangi. Setti hann þar upp skip sitt ok gekk síðan til skála ok kveykti upp eld fyrir sér. En er þeir váru í svefn komnir um nóttina, vöknuðu þeir við þat, at kominn var stormr með svartahríð. Svá mikil grimmd fylgdi veðri þessu, at allt sýldi, bæði úti ok inni. Um morguninn, er þeir váru klæddir, gengu þeir út ok til sjóvar. Sáu þeir þá, at á burtu var allr veiðifangi, svá at hvergi sá staði. Þóttust þeir nú ekki vel staddir, en ekki gaf á burtu. Gengu þeir nú heim til skála ok váru þar um daginn. Um nóttina vaknar Grímr við þat, at hlegit var úti hjá skálanum. Hann spratt þá upp skjótt ok tók öxi sína ok gekk út. Hann hafði ok með sér sem ávallt endrarnær örvarnar Gusisnauta, er Ketill hængr, faðir hans, hafði gefit honum. En er hann kom út, sá hann tvær tröllkonur við skip niðri, ok tók í sinn stafninn hvár þeira ok ætluðu at hrista í sundr skipit. Grímr mælti ok kvað vísu:

„Hvat heita þær
hrauns íbúur,
er skaða vilja
skipi mínu?
Ykkr hefi ek
einar sénar
ámátligastar
at yfirlitum.“

Sú kvað vísu, er nær honum stóð:

„Feima ek heiti,
fædd var ek norðarla,
Hrímnis dóttir
ór háfjalli.
Hér er systir mín,
hálfu fremri,
Kleima at nafni,
komin til sjóvar.“

Grímr kvað:

„Þrífist hvergi
Þjaza dóttir,
brúðir verstar.
Brátt skal ek reiðast.
Ykkr skal ek rétt,
áðr röðull skíni,
vörgum senda
víst til bráðar.“

Kleima kvað:

„Þat var fyrri,
at faðir okkarr
burtu seiddi
báru hjarðir.
Skuluð aldrigi,
nema sköp ráði,
heilir heðan
heim of komast.“

Grímr kvað:

„Skal ek ykkr báðum
skjótla heita
oddi ok eggju
í upphafi.
Munu þá reyna
Hrímnis mellur,
hvárt at betr dugir
broddr eða krumma.“

Grímr tók þá eina af Gusisnautum ok skaut þá, er firr honum stóð, svá at hún fekk þegar bana. Feima mælti: „Illa fór nú, Kleima systir.“ Hún veðr þá upp at Grími. Hann höggr þá til hennar með öxinni, ok kom á herðarblaðit. Hún kvað við hátt ok hljóp inn með fjörum. Grími varð laus öxin við höggit, ok stóð hún föst í sárinu. Grímr hljóp eptir, ok bar hvárki með þeim sundr né saman, ok allt þar til at þau kómu at björgum stórum. Þar sá hann framan í björgunum helli mikinn. Þar var einstigi upp at ganga, ok hljóp hún þar upp sem sléttan völl. Ok í því er hún hóf sik til hlaups upp í björgin, hraut öxin ór sárinu. Grímr tók hana þegar upp, ok varð hann at krækja öxinni í annat sporit, er hann stóð í öðru, ok las sik svá eptir skaptinu, ok svá komst hann upp í hellinn. Þar sá hann brenna bjartan eld, ok sátu tvau tröll við eldinn. Þat var karl ok kerling. Þau spyrndust í iljar. Þau váru í stuttum ok skörpum skinnstökkum bæði. Gerla sá hann, hversu þau váru í sköpun bæði í millum fótanna. Hann hét Hrímnir, en hún Hyrja. En er Feima kom inn í hellinn, heilsuðu þau henni ok spurðu, hvar Kleima, systir hennar, væri. Hún svarar: „Gettu þessna, hún liggr dauð út með fjörum, en ek særð banasári. En þit liggið inni ok fletizt hér við eld.“ Jötunninn mælti: „Þetta hefir verit lítit fremdarverk, at drepa ykkr, aðra sex vetra, en hina sjau. Eða hverr hefir gert þetta?“ Feima svarar: „Þetta hefir gert illmennit Grímr loðinkinni. Eru þeir feðgar meir lagðir til þess en aðrir menn at drepa niðr tröll ok bergbúa. En þó at hann hafi nú þetta gert, þá mun hann þó aldri ná Lopthænu, konu sinni. Ok er þat nú gaman, svá skammt sem nú er á millum þeira.“ Hrímnir mælti þá: „Því veldr Grímhildr, systir mín, ok er henni flest til mennta gefit.“ Þá mæddi Feimu blóðrás, ok fell hún dauð niðr. Í því gekk Grímr inn í hellinn ok hjó til Hrímnis karls svá hart, at af tók höfuðit. Þá spratt Hyrja kerling upp ok rann á hann, ok tóku þau at glíma, ok var þeira atgangr bæði harðr ok langr, því at hún var it mesta tröll, en Grímr var rammr at afli. En þó lauk svá, at hann brá henni á loptmjöðm, svá at hún fell. Hjó hann þá af henni höfuðit ok gekk af henni dauðri, fór síðan til skála síns.

II. KAPÍTULI

Annan dag eptir var veðr gott. Gengu þeir þá um fjörur ok sáu, hvar rekin var reyðr mikil. Gengu þeir þangat ok tóku til hvalskurðar. Litlu síðar sá Grímr, hvar tólf menn gengu. Þá bar brátt at. Grímr heilsar þeim ok spyrr at nafni. Sá kveðst heita Hreiðarr inn hvatvísi, er fyrir þeim var, ok spurði, hví Grímr vildi ræna hann eigu sinni. Grímr kveðst fyrr hafa fundit hvalinn. „Veiztu eigi,“ sagði Hreiðarr, „at ek á hér reka alla?“ „Eigi veit ek þat,“ sagði Grímr, „en hversu sem er, þá höfum at helmingi.“ „Eigi vil ek þat,“ sagði Hreiðarr. „Þér skuluð gera annathvárt, ganga frá hvalnum ella munu vér berjast.“ „Fyrr gerum vér þat,“ sagði Grímr, „en missa allan hvalinn,“ fóru síðan til ok börðust, ok gerðist þar in harðasta sókn. Hreiðarr ok hans menn váru bæði stórhöggvir ok vápnfimir, ok innan lítils tíma fellu báðir menn Gríms. Var þá bardagi inn harðasti, en þó lauk svá, at Hreiðarr fell ok allir menn hans. Grímr fell ok bæði af sárum ok mæði. Lá hann þar nú í valnum í fjörunni ok ætlaði sér ekki nema dauða.

En er hann hafði eigi lengi legit, sá hann, hvar kona gekk, ef svá skyldi kalla. Hún var eigi hæri en sjau vetra gamlar stúlkur, en svá digr, at Grímr hugði, at hann mundi eigi geta feðmt um hana. Hún var langleit ok harðleit, bjúgnefjuð ok baröxluð, svartleit ok svipilkinnuð, fúlleit ok framsnoðin. Svört var hún bæði á hár ok á hörund. Hún var í skörpum skinnstakki. Hann tók eigi lengra en á þjóhnappa henni á bakit. Harðla ókyssilig þótti honum hún vera, því at hordingullinn hekk ofan fyrir hváptana á henni. Hún gengr þangat at, sem Grímr lá, ok mælti: „Lágt fara nú höfðingjarnir Háleygjanna, eða viltu, Grímr, þiggja líf af mér?“ Grímr svarar: „Varla kann ek þat, svá ámátlig sem þú ert, eða hvert er nafn þitt?“ Hún svarar: „Ek heiti Geirríðr Gandvíkrekkja. Máttu þat ætla, at ek er hér nokkurs ráðandi um víkina, ok ger þik greiðan í öðru hváru.“ Grímr svarar: „Þat er fornt orð, at frekr er hverr til fjörsins, ok mun ek þat kjósa at þiggja líf af þér.“ Hún greip hann þá upp undir skinnstakkinn ok hljóp með hann sem eitt lébarn ok svá hart, at hann var vinds fullr. Hún létti eigi fyrri en þau kómu at helli einum stórum, ok er hún lét hann niðr, sýndist Grími hún slíkt at ámátligri en fyrr. „Nú ertu hér kominn,“ sagði hún, „ok vil ek, at þú launir mér, at ek barg þér ok bar hingat, ok kyssir mik nú.“ „Þat má ek engan veg gera,“ sagði Grímr, „svá fjándliga sem mér lízt nú á þik.“ „Þá mun ek enga þjónustu þér veita,“ sagði Geirríðr, „ok sé ek, at þá ertu skjótt sem dauðr.“ „Þat mun þá þó vera verða,“ sagði Grímr, „þó at mér sé þat mjök í móti skapi.“ Hann gekk þá at henni ok kyssti hana. Eigi þótti honum hún svá ill viðkvámu sem hún var hrímuglig at sjá. Þá var komit at kveldi. Bjó Geirríðr þá sæng ok spurði, hvárt Grímr vill liggja einn saman eða hjá sér. Grímr kvaðst heldr vilja liggja einn saman. Hún kveðst þá enga stund vilja á leggja at græða hann. Grímr sá, at þat mátti honum eigi nægja, ok kveðst þá heldr mundu hjá henni liggja, ef sá væri á baugi. Gerði hann þá svá. Batt hún áðr öll sár hans, ok þóttist hann hvárki kenna sviða né sárinda. Þat þótti honum undarligast, hversu mjúkfingruð hún var, svá ljótar hendr sem honum sýndist hún hafa, því at honum þótti þær gammsklóm líkari en mannshöndum. En þegar er þau kómu í sæng, sofnaði Grímr. En er hann vaknar, sá hann konu svá fagra liggja í sænginni hjá sér, at slíka þóttist hann varla sét hafa. Hann undraðist, hversu lík hún mátti vera sköpuð Lopthænu, festarkonu hans. Niðri fyrir stokkinum sá hann, hvar lá sá inn illiligi tröllkonuhamr, er Geirríðr Gandvíkrekkja hafði haft. Raun-máttlítil var þá þessi kona. Hann stóð upp skjótt ok dró haminn fram í eldinn ok brenndi upp at kolum. Síðan fór hann til ok dreypti á konuna, þar til at hún raknaði við ok mælti: „Nú hefir hvárttveggja okkar vel: Ek gaf þér líf fyrir öndverðu, en þú komt mér ór ánauðum.“ „Hversu komtu hér, eða með hverju móti er um hag þinn?“ sagði Grímr. Hún svarar: „Litlu síðar en þú vart farinn ór Vík austan frá Haraldi, föður mínum, mætti Grímhildr, stjúpmóðir mín, mér, svá talandi: „Nú skal ek þat launa þér, Lopthæna, at þú hefir sýnt mér þrjózku ok þverúð, síðan er ek kom í ríkit. Læt ek þat verða um mælt, at þú verðir at inni ljótustu tröllkonu ok hverfir norðr til Gandvíkr ok byggir þar afhelli ok sitir þar í stóðrenni við Hrímni, bróður minn, ok eigizt þit við bæði margt ok illt, ok hafi þat verr, sem verr herðir sik. Þú skalt ok vera hvimleið öllum, bæði tröllum ok mönnum. Þú skalt ok,“ sagði hún, „í þessari ánauð vera alla þína ævi ok aldri ór komast, nema nokkurr mennskr maðr játi þér þeim þrim hlutum, sem þú beiðir, sem ek veit, at engi mun vera. Sá er inn fyrsti at þiggja at þér líf, sá annarr at kyssa þik, ok sá er inn þriði at byggja eina sæng ok þú, sem öllum mun first um fara.“ Nú hefir þú þessa hluti alla við mik gerva, enda var þér ok skyldast. Nú vil ek, at þú færir mik í Vík austr til föður míns ok drekkir til mín brullaup eptir því, sem ætlat var.“

Síðan fóru þau heim til skála Gríms, ok var þá nógr veiðifangi. Lá þá hvalr í hverri vík. Hlóð hann nú ferju sína, ok er hann var búinn, helt hann frá landi, ok váru þau tvau á skipi, Grímr ok Lopthæna. Tók hann þá til listar þeirar, er haft hafði Ketill hængr, faðir hans, ok aðrir Hrafnistumenn, at hann dró upp segl í logni, ok rann þegar byrr á. Sigldi hann þá heim í Hrafnistu, ok þóttust menn hann hafa heimtan ór helju.

III. KAPÍTULI

Litlu síðar kom Grímr í Vík austr, ok fór Lopthæna með honum. Grímhildr réð þá náliga öllu ein austr þar. En þegar Grímr kom, lét hann Grímhildi verða tekna ok færðan belg á höfuð henni ok barða grjóti í hel, því at hann hafði áðr sagt Haraldi hersi, hversu farit hefði. Gerði hann þá brullaup til Lopthænu ok fór heim síðan í Hrafnistu. En Haraldr hersir kvæntist í þriðja sinn ok fekk Þórgunnar Þorradóttur.

Eigi höfðu þau Grímr ok Lopthæna lengi ásamt verit, áðr þau áttu dóttur þá, er Brynhildr hét. Hún óx upp í Hrafnistu ok var in fegrsta mær. Unni Grímr henni ok mikit. En er hún var tólf ára gömul, bað hennar sá maðr, er Sörkvir hét ok var Svaðason, Rauðfeldssonar, Bárðarsonar, Þorkelssonar bundinfóta. Hún vildi ekki ganga með honum, ok fyrir þat skorar Sörkvir Grím á hólm. Grímr játar því. Sörkvir var sygnskr at móðurætt, ok þar átti hann búum at stýra. Á hálfsmánaðar fresti átti hólmgangan at vera.

Ásmundr hefir hersir heitit í Noregi. Hann réð fyrir þeim bæ, er á Berurjóðri heitir. Hann var kvángaðr maðr ok átti þann son, er Ingjaldr hét. Hann var inn fræknasti maðr ok var löngum með Grími loðinkinna, ok var með þeim vinátta mikil, en þó var Ingjaldr þeira eldri, en miklu sterkari var Grímr. Ingjaldr fekk þeirar konu, er Dagný hét, dóttur Ásmundar, er við Gnóð var kenndr, en systur Óláfs liðsmanna konungs. Við henni átti hann þann son, er Ásmundr hét, er síðan var fóstbróðir Odds ins víðförla, er var með Sigurði hring á Brávelli, er öðru nafni hét Örvar-Oddr.

Í nefndan tíma kom Sörkvir til hólmsins við tólfta mann. Þat váru allt berserkir. Þar var Grímr þá ok kominn ok Ingjaldr með honum ok margir háleygskir bændr. Gengu þeir á hólm, ok átti Grímr fyrr at höggva. Hann hafði sverðit Dragvendil, er faðir hans hafði átt. Sá hét Þröstr, er skildi helt fyrir Sörkvi. Grímr hjó svá mikit it fyrsta högg, at hann klauf skjöldin at endilöngu, en blóðrefillinn nam vinstri öxl á Þresti ok sneiddi svá um þvert manninn í sundr fyrir ofan mjöðmina ina hægri, ok hljóp svá sverðit á lærit Sörkvi, at tók undan honum báða fæturna, annan fyrir ofan kné, en annan fyrir neðan, ok fell hann dauðr niðr. Þeir Ingjaldr snúa nú at þeim tíu, sem eptir váru, ok léttu eigi, fyrr en þeir váru allir drepnir. Þá kvað Grímr vísu:

„Hér höfum fellt
til foldar
tírarlausa
tólf berserki.
Þó var Sörkvir
þróttrammastr
þeira seggja,
en Þröstr annarr.“

Ok enn kvað hann:

„Fyrst mun ek líkja
ept feðr mínum:
skalat mín dóttir,
nema skör höggvist,
nauðig gefin
neinum manni,
guðvefs þella,
meðan Grímr lifir.“

Fór Grímr nú heim eptir hólmgönguna, en Ingjaldr til Berurjóðrs. Litlu seinna andaðist faðir hans, ok tók hann þá við öllum eignum ok gerðist gildr bóndi ok inn mesti búrisnumaðr.

IV. KAPÍTULI

Nokkurum vetrum fyrr hafði andazt Böðmóðr Framarsson ok átti eina dóttur við Hrafnhildi, konu sinni, er Þórný hét. Hennar sonr var Þorbjörn tálkni, faðir Ketils breiðs, föður Þórnýjar, er átti Hergils hnapprass. Hrafnhildr fór þá heim í Hrafnistu til Gríms, bróður síns.

Þorkell er nefndr ágætr maðr. Hann var jarl yfir Naumdælafylki. Hann fór til Hrafnistu ok bað Hrafnhildar. Hún var honum gift. Þeira sonr var Ketill hængr, er inni brenndi Hárek ok Hrærek, Hildiríðar sonu, fyrir þat, at þeir rægðu Þórólf, frænda hans. Eptir þat fór Ketill til Íslands ok nam þar land milli Þjórsár ok Markarfljóts ok bjó at Hofi. Sonr hans var Hrafn, inn fyrsti lögmaðr á Íslandi. Annarr sonr hans var Helgi, faðir Helgu, er átti Oddbjörn askasmiðr. Inn þriði var Stórólfr, faðir Orms ins sterka ok Hrafnhildar, er átti Gunnarr Baugsson. Þeira sonr var Hámundr, faðir Gunnars á Hlíðarenda, en dóttir Arngunnr, er átti Hróarr Tungugoði. Þeira sonr var Hámundr inn halti. Veðrormr, sonr Vémundar ins gamla, var hersir ríkr. Hann bað Brynhildar, dóttur Gríms loðinkinna. Hún gekk með honum. Þeira sonr var Vémundr, faðir Veðrorms, er stökk fyrir Haraldi konungi austr á Jamtaland, ok ruddu þar mörk til byggðar. Hans sonr var Hólmfastr, en systir Veðrorms hét Brynhildr; hennar sonr Grímr, er hét eptir Grími loðinkinna. Þeir frændr, Grímr ok Hólmfastr, fóru í vestrvíking ok drápu í Suðreyjum Ásbjörn jarl skerjablesa, en tóku þar at herfangi Ólofu, konu hans, ok Arneiði, dóttur hans, ok hlaut Hólmfastr hana ok seldi Veðrormi, frænda sínum, ok var hún þar ambátt, til þess at Ketill þrymr fekk hennar ok hafði hana út til Íslands. Við hana eru kenndir Arneiðarstaðir í Austfjörðum. Grímr fekk Ólofar, dóttur Þórðar vagalda, er jarl hafði átta.

Grímr fór til Íslands ok nam Grímsnes allt upp til Svínavatns ok bjó í Öndverðunesi fjóra vetr, en síðan at Búrfelli. Hans sonr var Þorgils, er átti Helgu, dóttur Gests Oddleifssonar. Þeira synir váru þeir Þórarinn at Búrfelli ok Jörundr á Miðengi. Grímr fell á hólmi undir Hallkelshólum fyrir Hallkatli, bróður Ketilbjarnar at Mosfelli.

Grímr loðinkinni sat í Hrafnistu, sem fyrr segir. Hann átti son við konu síðarla, er Oddr hét. Hann var fóstraðr hjá Ingjaldi á Berurjóðri. Hann var síðan kallaðr ýmist Örvar-Oddr eða Oddr inn víðförli. Grímr þótti mikill maðr fyrir sér. Hann var rammr at afli ok fullhugi inn mesti ok bjó þó mjök einn um sitt. Hann varð ellidauðr maðr. Ok lýkr hér sögu Gríms loðinkinna. En hér hefr upp Örvar-Odds sögu, ok er mikil saga.