Hrólfs saga Gautrekssonar

I. KAPÍTULI

ÞAR hefjum vér þessa sögu, er Gautrekr konungr, sonr Gauta konungs, réð fyrir Gautlandi. Hann var ágætr konungr fyrir margra hluta sakir, vinsæll ok stórgjöfull, svá at hans mildi er jafnan við brugðit, þá er fornkonunga er getit. Hann átti eina dóttur barna, ok gifti hann hana Gjafa-Ref Rennissyni með ráði Nera jarls.

Í þann tíma hafði andazt drottning Gautreks konungs. Hann var þá hniginn á inn efra aldr ok var þó inn hraustasti. Konungr sat jafnan á haugi drottningar, því at honum þótti mikit fráfall hennar. Þá fór ríki hans mjök stjórnarlaust, meðan konung angraði mest fráfall drottningar. Eptir þat beiddust vinir konungs, at hann mundi kvænast, kváðust helzt vilja hans afkvæmi til ríkisstjórnar yfir sér, létu þat líkligt, ef hann fengi sæmiligt ráð, at þat mundi þeim öllum til sæmdar ok langæðligra náða. Gautrekr konungr tók þessu vel ok kvað þá jafnan sýna ok sýnt hafa mikinn góðvilja við sik bæði í ráðum ok hraustligri fylgd. Ok litlu síðar býr Gautrekr konungr heiman ferð sína með átta tigu manna, vel búna at vápnum ok klæðum ok inu fríðasta liði. Vildi hann þessa ferð mjök vanda eptir því, sem virðing hans sómdi.

Þórir er nefndr hersir einn ríkr í Noregi. Hann hafði atsetu í Sogni. Hann var virðingamaðr mikill, ágætr ok it mesta mikilmenni. Hann var kvángaðr maðr. Hann átti eina dóttur barna, er Ingibjörg hét. Hún var bæði vitr ok væn ok þótti vera inn bezti kostr; höfðu margir ríkir menn hennar beðit, ok hafði hún öllum af vísat, því at henni þótti sér hvergi fullkosta.

Nú berr svá til, at þar kemr Gautrekr konungr með þessu sínu liði. Var við honum þar tekit harðla vel. Gekk Þórir í móti honum ok bauð honum með sínu föruneyti, svá langa dvöl sem honum vel líkaði. Gautrekr konungr þiggr þar veizlu fagra með inum beztu föngum ok viðtektum. Þar var kominn konungsson einn utan ór löndum; sá hét Óláfr. Hann hafði við sér hundrað manna. Þessi konungsson hafði beðit Ingibjargar Þórisdóttur, en hún hafði því máli vel svarat. Var þessi maðr ungr ok vænligr. Ok er Gautrekr spyrr þetta, gefr hann at því engan gaum. Þá er hann hefir þar litla hríð dvalizt, kallar hann Þóri á tal við sik. Konungr mælti: „Ek vil yðr kunnigt gera mitt eyrendi: Mér er svá flutt, at þú eigir, Þórir, dóttur væna ok vitra, er Ingibjörg heitir, ok þat hefi ek með mér staðfest, at ek vil biðja hennar mér til eiginkonu ok staðfesta svá við yðr venzl með vináttu". Þórir mælti: „Glöggva frétt hefi ek af því, at þú ert mikils háttar höfðingi, ok því vil ek þínum eyrendum vel svara. Þykki mér líkligt, at mín dóttir sé vel gift, þótt hún kæmi í yðra forsjá, en svá er mál með grenni, at hér er kominn einn konungsson; ungr ok vænligr, sá er Óláfr heitr. Hann hefir áðr vakit bónorð við dóttur mína, ok vit höfum þar nokkurar stefnur at átt. Nú mun ek þessum vanda víkja af mér ok láta hana sjálfa kjósa sér mann til handa, hefir hún þess beðit mik áðr.“ Báðum konungum líkuðu vel þessi andsvör.

Litlu síðar gengu þeir allir saman með vinum sínum til skemmu Ingibjargar. Ok er hún sá föður sinn með þessum tveimr höfðingjum þar kominn, heilsaði hún þeim öllum með blíðu ok bað þá at sitja. Þórir tók þá til orða: „Svá er mál með vexti, dóttir, at hér eru komnir með mér á þinn fund þessir tveir konungar, sem mátt þú líta. Er ok eitt eyrendi beggja þeira, at báðir vilja biðja þín. Nú með því, at hér mun sannast it fornkveðna, at eigi má gera tvá mága at einni dóttur, þá vil ek nú, at þú kjósir þér hlut til handa, hvárn þeira at þú vilt eiga. Bið ek, at þú veitir þeim skýr andsvör ok þann órskurð, at þér sé heyriligr ok oss megi öllum vel gegna.“ Ingibjörg svaraði: „Svá lízt mér sem þetta sé meira vandamál en þat sé mín eða annarrar þeirar konu, er eigi er meir reynd at viti en ek, at skipa þessu máli með skynsemd eða víst sé, at ek kynni þetta kjósa fyrir mína hönd, svá sem mér henti, því at mér þykkir mikil líkendi til standa, at hvárrtveggi þessi konungr sé mikils háttar ok mér miklu meiri en fullboðinn, í hvárs þeira umsjá, er ek kem. En með tilteknum dæmum má ek helzt þetta enda: Svá má ek helzt til jafna þessum konungum tveim sem standi tveir apaldrar í einum garði, ok er annarr ungr ok alllíkligr til, at þar á vaxi mörg stór epli ok sæt þann tíma, er hann hefir fullan aldr síns tíma, ok merkir sá Óláf konung. Þar í hjá er annarr apaldr, sá er stendr með margkvísluðum limum á sér, berandi alls konar epli. Sjá apaldr merkir stjórn ok ríki Gautreks konungs, er lengi hefir stjórnat sínu ríki með örleik ok sóma, ok stendr hans ráð allt í fullum tíma. Er oss hans hreysti ok örleikr í hvern stað kunnari, ok þó at svá beri til, at hans ríkisstjórn þrjóti fyrr af sökum náttúru aldrs, þá má þó vera, at hann geti þá hrausta sonu, ok er þá gott við þá at una, þótt konungs missi við. Nú þótt Óláfr sé maðr yngri ok sé líkligr til höfðingja, þá er illt vísu ván at kaupa, ok vef ek eigi lengr þetta mál at sinni, ok kýs ek mér til yndis ok samlaga Gautrek konung, þótt ek vissi þat fyrir, at hann lifði fá ár, en Óláfr yrði gamall sem steinabrú því at þat er mitt hugboð, at hann verði aldri slíkr höfðingi, en allra helzt, ef hann lifir litla hríð.“ Við þessi orð meyjarinnar verðr Gautrekr konungr harðla glaðr ok sprettr upp þegar svá sem einn ungr maðr, tekr í hönd meyjunni ok festir hana Óláfi konungi hjá veranda. Af þessu varð Óláfr konungr harðla reiðr ok kveðst þessa hefna skyldu á Gautreki konungi sjálfum ok hans liði. Gautrekr konungr kvað eigi þann líkan til böl at bera, er eigi mætti bregða, ok skildust þeir við svá búit. Fór Óláfr konungr á braut með sínu liði ok var inn reiðasti.

II. KAPÍTULI

Nú er Gautrekr konungr hefir dvalizt þá stund, er honum vel líkaði, býst hann til heimferðar með Ingibjörgu, kvánarefni sitt, því at hann vildi heima í Gautlandi drekka brúðlaup sitt. Þórir leysti dóttur sína út með mikilli rausn, lét fylgja henni út mikit gull ok silfr. Snýr Gautrekr konungr heim á leið með sínu föruneyti, ok er þeir kómu fram hjá skógi nokkrum um dag, kemr þar Óláfr konungr í móti honum með sínum mönnum. Tekst þar með þeim in harðasta orrosta. Ok er þeir höfðu barizt um hríð, mælti Óláfr konungr: „Viltu, Gautrekr konungr, at ek geri þér kost á at hjálpa lífi þínu, ok gef þú upp meyna í mitt vald ok öll þau gæði, er henni fylgdu heiman, ok skaltu þá fara í friði, hvert er þú vill, því at eigi hæfir svá gömlum karli at válka svá væna mey; máttu nú með þessu einu þiggja þik frá dauða.“ Sem Gautrekr konungr heyrði orð hans, mælti hann: „Þótt ek hafa lið færa en þú, þá skaltu finna, at þessi inn gamli er óragr, áðr kveld komi.“ Var Gautrekr konungr þá svá ákafr, at hann gekk optliga í gegnum fylking Óláfs, ok létti aldri fyrr en Óláfr var fallinn ok allt lið hans, en Gautrekr konungr fekk sigr ok hafði fengit lítinn mannskaða. Síðan léttir hann eigi fyrr ferð sinni en hann kemr heim í Gautland, ok hafði mjök aukizt hans frami í þessari ferð.

Ok er hann hafði litla hríð heima verit, lætr hann stofna veizlu mikla, býðr til öllu stórmenni í landinu ok drekkr hann enn it sterkasta festaröl til Ingibjargar, ok at því afliðnu velr hann sæmiligar gjafir öllum ríkismönnum, þeim sem hann höfðu heim sótt, ok óx mjök í þessu hans frami. Takast svá með þeim góðar ástir, ok sitja nú um kyrrt at ríki sínu. Ok eigi miklu síðar getr Gautrekr barn við konu sinni. Þat var sveinbarn ok var færðr konungi. Hann lætr þann svein ausa vatni ok gefa nafn, ok skal hann Ketill heita. Hann óx þar upp með hirðinni. Þrimr vetrum síðar fæddi Ingibjörg annan svein. Hann var mikill ok vænligr; er sá nefndr Hrólfr. Váru þessir sveinar tíguliga upp fæddir, sem konungs sonum hæfði, en á sinn hátt var hvárr þeira bræðra. Ketill var manna minnstr ok inn skjótligasti, hávaðamaðr, framgjarn ok hvatvíss ok fullr áræðis ok inn áleitnasti. Hann var kallaðr Ketill kregð, því at hann var svá lítill. Hrólfr var manna mestr ok sterkastr, fríðr sýnum. Hann var fámálugr, fastorðr ok óframgjarn, ok þótt í móti honum væri gert eða mælt, lét hann fyrst sem hann vissi eigi, en nokkuru síðar, þá er aðra varði sízt, hefndi hann grimmliga sinna mótgerða, ok þótt nokkurir þeir hlutir væri fyrir honum talaðir, er honum varðaði, gaf hann eigi gaum at fyrst í stað. En stundu síðar eða nokkurum vetrum, svá sem hann hafði hugsat útveg á því máli, þá bar hann þat upp, hvárt sem honum var þat með eða mót. Varð þat þá fram at ganga, sem hann vildi vera láta. Hann var vinsæll af alþýðu, unnu menn honum ok mikit. Líðr nú svá fram, þar til at Ketill var tíu vetra, en Hrólfr sjau vetra.

III. KAPÍTULI

Í þann tíma réð sá konungr Danmörk, er Hringr hét. Hann var ríkr konungr ok vinsæll. Hann átti sér drottningu væna ok vitra. Þau áttu einn son, er Ingjaldr hét. Hann var ungr ok inn efniligasti. Með þeim Hringi konungi var mikil vinátta ok Gautreki konungi með veizlum ok fégjöfum ok margi konunglegri tign, er hvárr veitti öðrum, meðan þeira vinátta stóð. Höfðu þeir jafnan verit báðir saman í hernaði, meðan þeir váru yngri, ok skildu aldri sína vináttu, meðan þeir fundust jafnliga, en nú tók heldr at greinast af meðalgöngu vándra manna, þeira er róg kveyktu í millum þeira. Kom þá svá, at hvárrtveggi bjóst at stríða hvárr við annan.

Þat var einn tíma, at Hringr konungr í Danmörku kom at máli við drottningu sína: „Þat er sem þú veizt, at mér er svá flutt, at Gautrekr konungr ætli at stríða á ríki várt, en þess er ek eigi víss orðinn, hvat hann gefi oss at sök. Nú ætla ek hitt ráðligra, at verða fyrr at bragði, því at þat er mælt, at sá hafi annan undir, er á ræðr. Veit ek ok eigi, hvárt hann er sannr þeira vélræða, sem mér eru af honum flutt.“ Drottning mælti: „Óvitrliga talar þú, þar sem þú veizt áðr, at þit hafið verit inir beztu vinir, at þú trúir svá rógi vándra manna, at þú vilt halda stríð við Gautrek konung, ok er þetta allókonungligt bragð, at vilja fyrirkoma sínum fóstbróður, ok þótt því sé at skipta, láttu hann heldr níðast á þér en þú gerir honum nokkura meingerð, svá at þú missir fyrir þat konungs vináttu. Ger svá vel, herra, at eigi finnist í þínu brjósti sú greymennska, at þér vilið svá niðr fella ok undir fótum troða svá marga góða hluti sem hvárr ykkar hefir við annan gert. Haldið, herra, við Gautrek konung með prýði ok drengskap uppteknum góðvilja með ást ok fullkomnum friði, ok týn eigi fyrir vándra manna orðróm svá góðs manns vináttu. Hefir hann fengit svá vitra konu ok góðfúsa, at allan ykkarn félagsskap mun hún saman draga ok í lag færa þat, sem áfátt er. Gautrekr konungr á ok svá þroskaliga sonu, at þeir munu þess skjótt hefna, ef feðr þeira er nokkut misboðit. Herra, haf heldr þat ráð, er ek kenni yðr: Farið sjálfir á einu skipi með inu vitrasta yðru ráðaneyti á fund Gautreks konungs, bjóð heim til fóstrs með þér Hrólfi, syni hans, má þér at honum verða ævinligr styrkr ok þínu ríki, ef þeir vilja þekkjast, ok öllum oss út í frá til veraldligrar sæmdar.“ Sem drottning lauk sinni ræðu, þótti konungi hún hafa vel talat ok vitrliga ok kveðst eigi skyldu ónýta hennar ráðagerð, lætr nú búa ferð sína, svá sem drottning gaf ráð til. Síðan ferr hann, sem hann verðr búinn ok kemr við Gautland með heilum sínum varnaði.

Ok er Gautrekr konungr fréttir kvámu hans, kallar hann Ingibjörgu drottningu á tal við sik ok mælti: „Mér er svá flutt, at kominn sé í ríki várt með einu skipi Hringr konungr af Danmörku. Nú með því, at þér vitið áðr, hverr fjandskapr oss hefir verit fluttr af honum til vár, þá skal ek nú þat allt gjalda honum, áðr vit skiljum. Er hann nú ok svá fallinn í greipar mér, at ek má þetta vel gera fyrir utan alla mannhættu.“ Sem drottning heyrði orð hans, mælti hún til konungsins á þessa leið: „Lítil vizka fylgir þessu yðru orðaframkasti, ef þú vill gera Hringi konungi nokkut til angrs, þar sem kalla má, at hann sé kominn á yðvarn fund, svá sem væntandi sér sæmdar af yðr ok góðvilja, sem þit hafið áðr saman bundit með ykkr. Mátt þú á þat líta, at Hringr konungr væri eigi hér kominn með svá litlu liði, utan hann trýði þér jafnvel sem fyrr, ok mun hann vera loginn á því, er þér er í móti. Nú er þat mín tillaga: Sendið menn á fund hans ok bjóð honum hér at drekka við öllu sínu föruneyti fagra veizlu, ger þik við hann glaðan ok kátan, ok svá sem hann er kominn í höll þína við sínum mönnum, leita eptir með athugasamligri vizku, ef þú finnr hann í nokkuru sakaðan þeira hluta, sem varðar, ok ef nokkur grein finnst ykkar í milli, leggið þat allt niðr með inna beztu manna ráði ok haldið síðan ykkar fóstbræðralag fyrir utan alla grein, meðan þit lifið báðir.“

Sem konungr heyrði tillögu drottningar, lét hann orka til prýðiligrar veizlu, býðr þangat fyrst at upphafi Hringi konungi við öllu sínu föruneyti, ok þar með kallar hann til þessarar veizlu marga aðra ríka menn ok vitra, þá er konungr vildi ráð af þiggja. Sem konungar sátu ok glaðir váru í höllinni, inntust þeir til, hverr spillt hefði þeira vinfengi, ok sem þeir við kenndust, at þeira í milli fannst engi óþykktargrein með sönnu, ok þeir báðir fundu, at þetta var róg ok illr orðadráttr vándra manna, endrnýjuðu þeir af upphafi sína vináttu með því upphafi, at Hringr konungr býðr Hrólfi Gautrekssyni til fóstrs. Ok svá sem Gautrekr konungr þiggr þetta með blíðu, býst Hringr konungr til heimferðar ok Hrólfr með honum, útleystr með virðuligum gjöfum, ok þótti nú báðum konungum vel hafa til tekizt. Skildu nú konungar með kærleik ok blíðu ok heldu allan tíma, meðan þeir lifðu. Fór Hrólfr til Danmerkr með Hringi konungi. Veitti konungr honum it ágætasta fóstr. Konungr fekk honum þann meistara, er beztr var á Norðrlöndum, ok kenndi honum allar íþróttir, þær er vaskir menn ok hraustir girntust at nema í þann tíma. Með þeim Hrólfi ok Ingjaldi tókst in mesta vinátta, ok gerðust þeir fóstbræðr. Vaxa þeir nú upp í Danmörku, ok gerist Hrólfr inn mesti afburðarmaðr umfram aðra menn bæði á afl ok vöxt. Ketill óx upp í Gautlandi með feðr sínum ok var manna minnstr vexti ok inn kviklátasti. Þó var hann ekki mjög við lyndi Gautreks konungs sakir hávaða ok kappgirni.

IV. KAPÍTULI

Sá konungr réð fyrir Svíþjóð, er Eirekr hét. Hann átti sér eina drottningu vitra ok vel siðuga. Þau höfðu átt eina dóttur barna, sú er Þornbjörg hét. Hún var hverri konu vænni ok vitrari, þeira er menn vissu. Hún fæddist upp heima með feðr sínum ok móður. Svá hafa menn sagt af mey þessari, at hún var hverri konu kænni, þeiri er menn höfðu spurn af, um allt þat, er til kvenmanns handa kom. Þar með vandi hún sik burtreið ok skilmast með skjöld ok sverð. Hún kunni þessa list jafnframt þeim riddurum, er kunnu vel ok kurteisliga at bera vápn sín.

Eireki konungi líkaði eigi vel, er hún hafði þessa framferð sem karlar, ok bað hana hafa skemmusetu sem aðrar konungadætr. Hún svaraði: „Nú með því,“ segir hún, „at þú hefir eigi meir en eins manns líf til ríkisstjórnar ok ek er nú þitt einberni ok á ek allan arf eptir þik, má vera, at ek þurfi þetta ríki at verja fyrir konungum eða konungssonum, ef ek missi þín við. Er eigi ólíkligt, at mér þykki illt at vera þeira nauðkván, ef svá berr til, ok því vil ek kunna nokkurn hátt á riddaraskap. Þykki mér þá líkara, at ek fái haldit ríki þessu með styrk ok trausti góðrar fylgdar, ok því bið ek þik, faðir, at þú fáir mér nokkut af ríki þínu til forráða, meðan þú ert á lífi, ok reyna ek svá stjórn ok umsjá þeira manna, sem í mitt vald eru fengnir. Er þat enn í þessu máli, ef nokkurir menn biðja mín, sem ek vil ekki játa, þá er líkara, at ríki yðvart sé í náðum af þeira ofsa, ef ek held andsvör í móti þeim.“ Konungr hugsar nú orð meyjarinnar, finnr þat, at hún var ráðgjörn ok stórlát. Þótti honum eigi ólíkligt, at hann ok ríki hans fengi ónáðir af hennar ofsa ok kappgirnd, tekr þat ráðs, at hann fær henni til forráða þriðjung af ríki sínu. Þar með eflir hann henni atsetu, sem á Ullarakri heitir; þar með fær hann henni til fylgdar harða menn ok hrausta, þá sem henni váru hlýðnir ok eptirlátir at gera vilja hennar. Sem hún hafði þetta allt saman þegit af feðr sínum, ferr hún á Ullarakr. Síðan stefnir hún þing fjölmennt ok lætr taka sik til konungs yfir þriðjung Svíaveldis, sem Eirekr konungr hafði játat henni til forráða. Þar með lætr hún gefa sér nafn Þórbergs; skyldi ok engi maðr svá djarfr, at hana kallaði mey eða konu, en hverr, er þat gerði, skyldi þola harða refsing. Síðan gerir Þórbergr konungr bæði riddara ok hirðmenn ok gefr þeim mála á einn hátt ok Eirekr konungr á Uppsölum, faðr hans. Stendr nú Svíaveldi með þessi skipan nokkura vetr.

V. KAPÍTULI

Nú er þar til máls at taka, at Gautrekr konungr á Gautlandi tekr sótt. Hann kallar drottningu sína til máls við sik ok þar með aðra ríkismenn ok segir þeim: „Svá er mál með vexti, at ek hefi nokkura þyngd tekit. Nú með því, at ek em hniginn mjök á aldr, þá er líkligt, at ek taka eigi fleiri sóttir. Vil ek öllum mönnum þakka með fögrum orðum fylgd ok félagsskap, er þér hafið mér veitt. En þat er, sem þér vitið, at ek á tvá sonu til arfs eptir mik; er annarr hér með oss, en annarr er í Danmörku með Hringi konungi. Er þat hér landslög, at inn ellri konungsson taki ríki ok konungdóm eptir föður sinn. Nú vil ek eigi brjóta lög á Katli, syni mínum, með einræði mínu eða á yðr landsmönnum, en þó vil ek biðja yðr alla saman, at sá taki ríki eptir mik, sem mér þykkir betr til fallinn.“ Þeir kváðust gjarna vilja at hlíta hans forsjá, sögðu sér þat hafa jafnan vel dugat ok kváðust eigi vilja brjóta hans ráð in síðustu, þar sem þeir hefðu haft hvert áðr ok hafi þeim stórliga vel dugat. Konungr segir þá, at hann vill, at Hrólfr taki konungdóm, lézt þess vænta, at hann mundi verða ágætr maðr ok góðr forstjóri sínum mönnum. Konungr bað, at Ketill léti sér þat vel líka. Ketill kvaðst eigi ágjarn til ríkis ok þótti allvel komit, þótt Hrólfr tæki. Eptir þat þökkuðu þeir ágætan frið ok góðar náðir, er þeir höfðu lengi af hans herrasamligri stjórn ok konungligu tilstilli. Eptir þetta skipar konungr því, sem honum þykkir varða. Ferr þá síðan hverr til síns heimilis, en þeir sátu yfir konungi, sem til þess váru fengnir. Líða nú eigi langar stundir, áðr þessi sótt hefir konung í helju. Þetta þótti drottningu mikill skaði ok þar með allri landsbyggðinni. Var hann mjög harmdauði allri landsbyggðinni, því at engi konungr hafði verið ástsælli sakir örleiks ok umhyggju. Eptir þat var hann heygðr eptir fornum sið.

Sem eigi liðu þaðan langar stundir, býr drottning ferð sína með vegligu föruneyti, léttir eigi fyrr þessari ferð en hún kemr í Danmörku á fund Hrings konungs, berr upp fyrir konung þann harm ok skaða, sem hún hafði beðit í fráfalli Gautreks konungs. Hún segir honum alla þá tilskipun, sem Gautrekr konungr gerði, áðr hann fór at deyja. Sem konungr hafði heyrt þessi tíðendi, fannst honum mikit um fráfall síns fóstbróður, Gautreks konungs, biðr hann, at Ingibjörg drottning dvelist með honum svá langan tíma sem henni vel líkar. Drottning svaraði: „Til annars höfum vér vára ferð gert en dveljast í yðru ríki, en ef þér vilið nokkut gera várn sóma, þá bið ek, herra, at þér farið í Gautland at váru boði með Hrólfi, fóstra þínum, ok gerist hann þar konungr með þinni umsjá, svá sem Gautrekr konungr gerði ráð fyrir, ok þar með vil ek, at þú drekkir erfi eptir Gautrek konung eptir fornum siðvana.“ Konungr lézt gera mundu sem hún beiddi. Ok eigi miklu síðar lyptir konungr sinni ferð við fríðu föruneyti, léttir eigi fyrr en hann kemr í Gautland ok Ingibjörg drottning með honum ok Hrólfr, sonr hennar. Stendr þar fyrirbúin veizla virðulig, skipuð af mörgum ríkismönnum í landinu. Var nú drukkit erfi Gautreks konungs, ok at þessari veizlu er stefnt þing fjölmennt. Á því þingi er Hrólfr til konungs tekinn með ráði Hrings konungs ok samþykki allrar alþýðu í öllu Gautlandi. At þessu öllu fylltu ok fram komnu, ferr Hringr konungr heim til Danmerkr, útleystr með sæmiligum gjöfum. En Hrólfr tekr til ríkisstjórnar, semr lög ok landsrétt eptir sínum vilja. Gerðist hann þegar vinsæll af sínum mönnum. Hann var stjórnsamr ok stórgjöfull svá sem faðir hans. Þá var hann tólf vetra, er hann tók ríkisstjórn eða höfðingskap með konungdómi. Ketill, bróðir hans, var með honum, en Ingjaldr, fóstbróðir konungs, var í hernaði á sumrum, en hafði jafnan vetrsetu í Gautlandi með Hrólfi konungi. Líðr nú svá fram, þar til er Hrólfr var fimmtan vetra.

VI. KAPÍTULI

Svá er sagt, at þat var einn tíma, at þeir bræðr talast við. Spurði Hrólfr konungr, hve líkliga Katli þótti á horfa um ríkisstjórn eða höfðingskap. Ketill lét vel fyrir flestra hluta sakir. Hrólfr konungr svaraði: „Ok því, at þú hefir grein í þessu máli, þá ertu skyldr at segja mér, hvers þér þykkir áfátt, þat mér er sjálfrátt.“ Ketill svarar: „Vel má ek finna þann hlut, er mér þykkir vanta yðra heill. Þú ert maðr ókvæntr, ok mundir þú þykkja miklu gildari konungr, ef þú fengir þér kvánfang við þitt hæfi.“ Konungr mælti: „Hvar skal ek þess orka?“ Ketill svaraði: „Þá mundi yðar sæmd vaxa, ef þér bæðið þeirar konungsdóttur, er bæði er hyggin ok forsjál, en mér þykkir vís ván, hvar sem þú vill at víkja, at þér mun eigi frá vísat.“ Konungr svarar: „Ekki býr mér þat í skapi svá búit. Er land þetta lítit, ok mun engum þykkja slægr til várs ríkis, eða hvar horfir þú helzt á um þetta mál, frændi?“ Ketill svaraði: „Þat hefi ek frétt, at Eirekr konungr í Svíþjóð á sér dóttur væna ok vitra, þá er Þornbjörg heitir. Hefi ek svá frétt, at eigi muni fást slíkr kostr hingat á Norðrlönd fyrir allra hluta sakir, þeira er kvenmann má prýða, en hún hefir suma hluti til jafns við hrausta riddara: þat er burtreið ok at skilmast við skildi ok sverði. Þat hefir hún um fram allar konur, þær ek hefi spurn af. Eirekr konungr, faðir hennar, er ágætr fyrir ríkdóms sakir ok margra hluta annarra, þeira er frægan konung má prýða.“ Hrólfr konungr svaraði: „Ekki berum vér áræði til slíkra hluta. Er slíkt meir talat af ákefð en forsjá, sem þik hendir stundum, frændi. Er þat illt at ætla sér á dul, er vonarlaust er, at hann fái risit með. Lízt mér svá, þótt ek fara at biðja dóttur Eireks konungs í Svíþjóð, sem þú vildir, þá þykkjumst ek vita, at mér mundi synjat konunnar, ok eigi ólíkligt, at ek fengi nokkur orð hæðilig ok yrði ek at þola þat allt, með því ek hefði engi föng á at hefna sakir ríkis konungsins, ok munda ek við svá búit þessu una allilla.“ Ketill kvað ekki svá fara mundu. „Skortir oss ekki her af Danmörku ok Gautlandi at herja á Eirek konung, ef hann synjar þér mægðar.“ Hrólfr konungr mælti: „Ekki þarf slíkar glósur fyrir mér at gera, því at ek þykkjumst sjá, hversu þetta mundi fara, þótt freistat væri.“ Þetta fór enn sem annat eptir skaplyndi Hrólfs konungs, at hann gaf at þessu engan gaum ok lét líða hjá sér sem margt annat, þat sem honum var tjáð, ok eigi vissi at nær, hvat honum bjó í skapi. Tók hann þá til þess jafnan síðan, er öðrum var ór minni liðit. Líðr svá fram nú um hríð, at þeir fóstbræðr sátu ýmist í Danmörku eða Gautlandi, en herjuðu jafnan á sumrum ok fengu of fjár ok váru inir hraustustu bardagamenn, svá at ekki stóð við þeim. Urðu þeir harðla víðfrægir af sínum fremdarverkum; kunnu allir náliga þeira nafn.

Svá er sagt frá Hrólfi konungi, at hann var allra manna mestr ok sterkastr. Hann var svá þungr, at engum hesti mátti hann ríða allan dag út, svá at eigi kafnaði eða spryngi undir honum, ok varð jafnan at skipta við hann. Hrólfr konungr var manna vænstr ok kurteis ok at öllu vel skapaðr, hærðr manna bezt, breiðleitr ok mikilleitr, eygðr manna bezt ok fögr augun ok snör, miðmjór ok herðimikill ok manna bezt á sik kominn ok at öllu inn hæverskasti, hverjum manni betr vígr ok at öllum íþróttum búinn um fram hvern annan, þann er honum var samtíða á Norðrlöndum. Manna var hann vinsælastr. Hrólfr konungr var vitr maðr ok í öllu forsjáll, skynugr ok glöggþekkinn. Gerðist hann brátt víðfrægr af sínum höfðingskap bæði nær ok fjarri.

Þat var eitt vár, er Ketill spurði, hvat Hrólfr konungr ætlaði at athafast um sumarit. Hann svaraði: „Mun eigi ráðligt at fara til Svíþjóðar ok leita mægða við Eirek konung, svá sem þú talaðir fyrr?“ Ketill mælti: „Undarligt er yðvart lyndi. Þér látið fyrst hjá yðr líða, þat er talat er, ok gefið engan gaum at þá í stað, þó at yðr sé þat í hug, þá minnizt þér á þat síðan ok látið þá sem nýmælt sé, þá er margir vetr líða. Er mér samt í hug sem þá, ok er ekki at fresta.“ Konungr mælti: „Hefir þú nokkut frétt af þessari mey?“ Ketill svarar: „Með öllu ekki annat en þat, sem ek hefi þér áðr af sagt.“ Konungr mælti: „Frétt hefi ek, at hún er bæði vitr ok væn, ok svá er mér flutt, at svá sé hún stór ok stolt, at hún vili, at engi maðr kvenkenni hana ok hún sé tekin til konungs yfir þriðjung Svíþjóðar ok hennar atseta sé á Ullarakri ok haldi þar hirð sem aðrir konungar. Heyrt hefi ek þat ok sagt, at hennar hafi beðit nokkurir konungar ok hafi suma látit drepa, suma hafi hún látit klækja á einhvern hátt, suma blinda, gelda, handhöggva eða fóthöggva, en valit öll orð hæðilig með svívirðu, ok vili hún svá af venja, at þessara mála sé leitat. Sé ek ok, at þessi ferð mun hefjast mjök tveim stofnum, því at ef vér fáum þetta ráð fengit, mun oss í aukast frami í ferð þessari, hitt elligar, at vér munum fá af þessari ferð skömm ok sneypu ok ævinligt athlægi.“ Ketill mælti: „Litlir eruð þér margir brjósti, þótt þér séið gildir saman reknir, ok er yðr þat mikil athlægi at treystast varla at flytja við einn kvenmann eyrendi. Vænti ek ok þess, því meira dramb sem hún hefir á sik dregit, at því vesalligar falli hennar ofstæki, þegar sá tími er kominn, er þar verðr endir á.“ Hrólfr konungr mælti: „Nú með því at þú frýr hugar um ferð þessa, þá vil ek senda þik til Danmerkr eptir Ingjaldi, fóstbróður mínum. Vil ek, at hann fari þessa ferð með mér.“

Síðan hættu þeir tali sínu. Býr Ketill ferð sína til Danmerkr. Ingjaldr bregðr við skjótt ok ferr á fund Hrólfs konungs. Konungr fagnar honum vel ok segir honum sína fyrirætlan. Ingjaldr tekr vel, lézt vænta með konungs hamingju, at góðan enda mundi eiga þeira eyrindi, um þat er lyki, þótt nokkut seinkaðist. Hrólfr konungr segir Katli, bróður sínum, at hann skal vera heima ok gæta ríkis. Ketill mælti: Þér munuð ráða, herra, en undra ek, at þér kallið mik þat ómannan, at ek sé eigi hæfr í yðru föruneyti.“ Konungr mælti: „Eigi skaltu svá virða, bróðir, því at þá skaltu fara þessa ferð, ef vér þurfum við nokkurra harðræða, en vér munum þessara mála leita fyrst með hógværi ok góðu þoli, ef þess er kostr.“ Var Ketill eptir inn nauðugasti ok kvað þeim fyrir þat illa farast mundu. Lyptir Hrólfr konungr ferð sinni, ríðr heiman við sex tigu manna. Var þetta lið mjög valit bæði at mannvirðing ok skartsamligum búnaði klæða ok vápna. Ríða síðan sem leið liggr, létta eigi fyrri sinni ferð en þeir kómu til Uppsala.

VII. KAPÍTULI

Nú er þar til at taka, sem Eirekr konungr er. Hann átti sér drottningu vitra ok væna. Hún hendi mikit tal af draumum. Hún hét Ingigerðr. Þat var eina nótt, er drottning vaknaði í sæng sinni, hún talar við Eirek konung ok mælti: „Ek mun hafa illa látit í svefni.“ „Svá er,“ segir konungr, „eða hvat dreymdi þik?“ Hún svaraði: „Úti var ek stödd, ok þóttumst ek lítast um, en því brá við, at sá um alla Svíþjóð ok miklu víðara. Ek sá upp til Gautlands ok svá gerla, at ek sá þaðan renna vargaflokk mikinn, ok hingat þótti mér þeir stefna á Svíþjóð, en fyrir vörgunum fór it óarga dýr. Þat var harla mikit. Þar fór eptir hvítabjörn. Þat var rauðkinnr. Bæði þótti mér dýrin sléttfjölluð ok kyrrlig ok láta ógrimmiliga, en þat þótti mér með ólíkendum, hversu skjótt hingat bar dýrin eða hversu gerla ek þóttumst þau sjá, ok eigi þótti mér færi saman en sex tigir. Ek þóttumst vita, at þau mundu hingat ætla til Uppsala. Ek þóttist kalla á þik ok segja þér til, ok í því vaknaða ek.“

Konungr mælti: „Frú,“ segir hann, „fyrir hverju ætlar þú slíkt vera?“ Hún svaraði: „Þar sem sá varga, þat eru manna fylgjur, en þar sem it óarga dýr fór fyrir, þat er konungs fylgja, ok mun hann vera formaðr hinna. Rann í hjá honum einn hvítabjörn. Þar mun þessum konungi fylgja nokkurr kappi eða konungsson, því at björninn er sterkr, ok merkir hann sterka fylgd, ok þykki mér mikil ván, at yðr sæki heim nokkurr ágætr konungr. Var þetta dýr miklu meira ok sterkara en ek hafi spurn af, at svá mætti vera.“ Konungr mælti: „Hvaðan ætlar þú þenna konung at koma eða hversu skaðvænliga þykki þér þetta vera munu váru ríki?“ Drottning mælti: „Skylda ek nokkut um ætla, þá vænti ek, at þessi konungr fari með engri stríðu í þetta sinn, því at þessi dýr váru hýr, en ef ek skyldi geta til, þá er þat mín ætlan, at þetta it mikla dýr muni vera fylgja Hrólfs konungs Gautrekssonar af Gautlandi, með því at þaðan runnu þessi dýr at, en hvítabjörninn get ek vera fylgju Ingjalds, fóstbróður hans.“ Konungr mælti: „Hvat mun kappinn Hrólfr vilja hingat á várn fund?“ Drottning mælti: „Ór slíku öllu verðr gátu at gera svá búit, en með því at dýrin váru hýr í viðbragði, get ek, at þeir fari með friði ok góðum hug til vár. Þætti mér líkast, at Hrólfr konungr mundi hafa þat eyrindi, sem margir hafa áðr haft, at biðja Þornbjargar, dóttur yðvarrar. Er hún nú frægust kvenna hingat í Norðrlönd.“ Konungr mælti: „Ekki kann ek Hrólfi at ætla þessa dul eða öðrum þeim konungi, er svá litlu ríki stýrir, þar sem áðr hafa beðit hennar þeir konungar, er haft hafa undir sik aðra skattkonunga, ok far ekki, frú, með slíka draumóra.“ Drottning mælti: „Eigi tekr til þess, nema þurfi, hvat ek ætla um þetta.“ Konungr mælti: „Hversu skal ek ganga í móti Hrólfi konungi, ef hann kemr hér, eða taka hans máli, ef hann ferr þessara eyrenda?“ Hún svaraði: „Vel skulu þér taka Hrólfi konungi, ef hann sækir yðr heim, ok sýna honum ina mestu blíðu, því at hann er inn mesti afreksmaðr um marga hluti ok eigi víst, at yðar dóttir fái frægra mann en sem mér er hann sagðr.“ Ok eptir þetta skilja þau sitt tal at sinni. Líða nú nokkurir dagar.

VIII. KAPÍTULI

Nú er sagt Eireki konungi, at kominn sé í staðinn Hrólfr konungr Gautreksson með sex tigu manna. Konungr fekk menn til at bjóða honum til veizlu í höll sína. Sem Hrólfi konungi kómu þessi orð, ferr hann á konungs fund, ok var honum tekit vel ok sæmiliga, en með engri blíðu eða ölværð. Var honum skipat í öndvegi á inn óæðra bekk. Kómu þeir síð dags. Váru þá tekin borð ok vist ok drykkr inn borinn. Ok er þeir höfðu drukkit um hríð, váru margir vel kátir. Hrólfr konungr var heldr hljóðr ok fátalaðr. Eirekr konungr orti orða á hann ok spurði tíðenda af Gautlandi eða annars staðar, þar sem hann hafði fréttir. Hrólfr konungr sagði með öllu tíðendalaust af Gautlandi. Eirekr konungr mælti: „En hver eru eyrendi yðar hingat til vár Svíanna, er þér ríðið um hávetr með margmenni?“ Hrólfr konungr svaraði: „Vér höfum verit sjálfráðir ferða várra hér til, hversu sem þat berr til heðan af, hvárt sem vér höfum farit á skipum eða hestum. En þar sem þér spyrið at eyrendi váru, þá höfðum vér ætlat at bera þau fram í meira tómi, en nú, þar sem þú fréttir at, þá ætla ek, at vér þurfum þeim eigi at fresta, því at satt er þat mælt, er aptans bíðr óframs sök. Er þat eyrendi mitt hingat, at ek mæli til mægða við þik, en til samfara við Þornbjörgu, dóttur þína. Vildu vér nú skjótt heyra skýr andsvör váru máli.“

Eirekr konungr svaraði: „Kann ek glensyrðum yðrum Gautanna, at þér talið margt kátligt, þá er þér drekkið, ok má þat eigi allt marka. Mun ek vera nærgætr yðr Gautunum ok yðru eyrendi. Mér er sagt, at þar sé hallæri mikit með yðr Gautum. Berr þat mjök til, að Gautland er óvítt ok lítit aftektum, en mannfjöldi mikill. Þér fæðið jafnan mikinn her á yðrum kostnaði ok eruð örlátir ok góðir af yðru, meðan til er. Nú þykkjumst ek vita, at þér mun þykkja mjök at skorpna, ok munu þér því hafa heiman farit, at yðr mun þykkja illt at þola sult ok harðrétti. Þat er ok mikil várkunn, at slíkum mönnum sem þér eruð þykki þat vera mikil vandræði at vera við þat, ef þú mátt eigi halda þroska þínum. Var þetta ráð miklu vitrligra, at leita sér hjálpar þangat, sem líkast þótti, heldr en velta af út í vesöld. Vil ek þetta vel fyrir þér virða, þótt þú væntir þér hér nokkurrar hjálpar af oss. Vil ek þat skjótt gera augljóst fyrir þér, hvern beina þér fáið í váru ríki. Vér viljum lofa yðr mánaðar yfirför um várt ríki, ef þér vilið með þökkum taka þessa dvöl. Ok ef annarr konungr veitir yðr slíkar hjálpir, þá er mikil ván, at þú komir þessu fólki ósoltnu heim, sem með þér ferr, en far ekki með þann hégóma, at þér biðið kvenna, hvárki minnar dóttur né annarra, því at þat mun yðr at skjali einu verða, meðan þér eruð svá af yðr komnir af skorti ok hallæri. En þá er þessi tími er úti, mun enn nokkut fyrir brenna, er þér komið heim, ok beri þér fyrir þetta engan hugarekka svá búit.“

IX. KAPÍTULI

Hrólfr konungr hlýddi vel orðum konungs, ok er konungr lauk sínu máli, mælti Hrólfr: „Herra, eigi er þat satt, at oss skorti mat í váru landi eða þurfum annarra ölmusa várum mönnum til hjálpar, en þó at þetta þrot sækti oss, þá mundum vér fyrr aðra heimsækja en yðr. Lízt þetta gert til vár þarfleysu kalls,“ ok fundu menn, at Hrólfr konungr reiddist harðla mjök, þó at hann hefði fá orð um, ok skildu konungar í þat sinn, ok fóru menn at sofa. Var þeim Hrólfi konungi fylgt til einnar skemmu at sofa.

Eirekr konungr gekk ok til sængr sinnar. Var drottning þar fyrir, ok tóku þau tal með sér. Hún spurði: „Er Hrólfr konungr kominn á yðvarn fund?“ „Svá er at vísu,“ segir konungr. Hún spurði: „Hversu lízt þér á Hrólf konung?“ Eirekr konungr segir: „Skjótt er þat at segja, engan mann hefi ek sét meira ok sterkligra ok at öllu vænna ok kurteisara, þat er ek má líta af hans viðbragði, né at öllu betr skapaðan.“ Drottning mælti: „Svá hefir mér flutt verit, eða hefir þú nokkut við hann talat eða reynt hans vizku.“ Konungr segir henni allt þeira viðtal, hversu farit hafði með þeim, „ok þat hygg ek,“ segir hann, „at hann sé langt um fram aðra menn bæði at viti ok flestum íþróttum ok þolinmæði.“ Drottning mælti: „Þá hefir nú illa til tekizt, er þú skalt svá illa leitat hafa slíks höfðingja sem Hrólfr konungr er, ok fyrir þetta munu þér eiga ok yðvart ríki ván af honum stórra ónáða ok langra, því at þat er mín ætlan, þótt yðr þykki hann hafa lítit ríki, at meira vinni hans frami ok hreysti með konungligu náttúrubragði en liðsfjöldi nokkurs konungs hingat á Norðrlönd, því at mér er svá flutt, at hann sé langt um fram aðra konunga.“ Konungr mælti: „Bæði er, at hann er mikit afbragð annarra manna, enda finnst þér mikit um konung þenna, eða hvat er nú til ráðs?“ Drottning mælti: „Skjót er mín tillaga, herra, ek vil, at þér vægið fyrir Hrólfi konungi í orðum, því at með sönnu segi ek þér þat, at þér mun verða þungt at etja við hann þrái eða kappi, því at hann hefir styrk af Danakonungi, því at hann ræðr öllu með Hringi konungi, fóstra sínum.“ Konungi svaraði: „Vera má, at oss hafi missýnzt um þetta mál, eða hversu skal ek nú svá tala eða gera, at honum líki vel?“ Drottning mælti: „Þat legg ek til ráðs, at á morgin, er þeir koma í sæti ok þér hafið drukkit um hríð, þá skaltu kasta gleðiorðum á Hrólf konung ok spyrja at hans framaverkum, er hann hefir unnit, en ek get, at hann muni vera fár ok mun eigi ór minni liðit yðvart tal. Síðan skaltu spyrja at eyrendum hans ok láta svá örvænliga sem hann hafi aldri getit sinna eyrenda fyrir þér. En ef hann víkr á eða talar þar til nokkurum orðum, þá seg þú, at þú munir eigi, at þit hafið nokkut við talazt nema vel ok vingjarnliga, en ef þat hefir nokkut verit, seg, at þat viltu gjarna ómælt hafa, ok ef hann víkr nokkut á bónorðit, þá vilda ek, at þú svaraðir vel til ok vísir eigi frá, ef hann fengi jáyrði af henni til þessara mála. Gerið yðr blíða ok auðvelda í þessu máli, vænti ek, at þá fari vel ykkar í milli. Þykki mér þó eigi ráðit, hversu auðveldliga ganga meyjarmálin, þótt þér leggið samþykki til.“ Ok eptir þetta sofa þau af um nóttina.

Ok um morguninn, er menn kómu undir drykkjuborð, var Eirekr konungr allkátr ok orti mjök á um gleði við menn Hrólfs konungs. Sem Hrólfr konungr heyrði þetta, hlýddi hann til ok var heldr fátalaðr, ok er Eirekr konungr fann þetta, mælti hann: „Svá er mál með vexti, at þú, Hrólfr, ert kominn í vára höll eptir mínu boði, ok því, at mér finnst svá, at þér hafið eigi alvöru gleði, svá sem dýrra höfðingja er háttr til at veizlum, viljum vér gjarna, at þér gerið oss kunnigt, hvat veldr yðvarri ógleði, svá at vér megum fullgera alla yðra gleði með eptirlæti, svá at yðar konunglig tign heldi sinni virðing með eptirlæti þeira hluta, sem vér megum yðra sæmd auka. Þar í móti vildum vér þiggja af yðr með gleði frásögn þeira fremdarverka, sem dagliga segjast af yðar snilldarverkum ok bardögum. Er oss þar áðr allmikit af sagt.“ Hrólfr konungr mælti: „Þat mun enn sem annat þat, sem til mín kemr, at yðr Svíum mun þykkja lítit um vert.“ Eirekr konungr mælti: „Mikit hefir oss verit sagt af vænleik þínum ok atgervi, ok virðist oss svá, at þar megi eigi ofsögum frá segja um allan þinn vænleik, kurteisi ok hæversku, eða hversu gamall maðr ertu, Hrólfr?“ „Ek em nú átján vetra gamall.“ Konungr svaraði: „Afbragðs maðr ertu, eða hvert ætli þér ríða, eða hvat hafi þér at eyrendum, er þér hafið sótt á várn fund?“ Hrólf undraði mjök, er konungr spurði þessa, ok hugði, at konungr mundi vilja endurnýja sín atyrði. Hann mælti: „Eyrendi várt var kunnigt gert, ok ætla ek eigi ór minni fallit oss Gautunum, hver andsvör vér fengum af yðr þar í mót.“ Konungr mælti: „Eigi man ek, at þér hafið nokkur eyrendi við oss flutt. Byrjar þat eigi várri konungligri tign at mæla nema á góðan hátt við jafnvirðuligan höfðingja sem þú ert, ok ef vér höfum þat nokkut talat, at yðr mislíki, þá mun þat satt sem mælt er, at öl er annarr maðr. Viljum vér þat allt með skynsemi aptr taka ok láta sem ómælt sé, ok þegar ek geymi at mínum orðum, þá vil ek vel svara yðru máli, munu ok þau ein efni á vera.“ Hrólfr konungr sá, at nú var skipat lyndi Eireks konungs, ok hefr nú bónorð í annat sinn, flytr nú bæði vel ok sköruliga, ok er hann hætti sínum flutningi, mælti Eirekr konungr: „Þessu máli viljum vér vel svara, því at þat er mikil ván, at oss bjóðist eigi fremri konungr til mægðar en þú ert. En þér munuð spurn af hafa, at dóttir vár er eigi með oss, ok vér höfum gefit henni þriðjung ríkis várs, ok ræðr hún því svá sem konungr. Hún er rík ok stórráð ok hefir hirð um sik svá sem konungar. Margir konungar hafa hennar beðit ok konunga synir. Hefir hún öllum frá vísat með hæðiligum orðum, suma hefir hún látit meiða. Nú með því at mér er hennar þessi framferð ekki at skapi, því at hún gerir af sér mikit ofbeldi, því at engi maðr skal hana þora at kalla öðruvísi en með konungs nafni, utan hann þoli af henni nokkut harðrétti, - nú ef þú vill sækja þessa konu þér til handa, hvárt sem þat er heldr með ráðum eða harðfengi, þá viljum vér til þess orlof gefa af várri álfu, en þar í mót viljum vér af yðr þiggja ró ok náðir várum mönnum ok öllu váru ríki, þóttu þurfir með bardaga þessa at freista. Viljum vér ok henni engan styrk veita yðr í móti ok sitja svá kyrrir hjá öllum ykkrum samskiptum.“ Hrólfr konungr kvaðst eigi framar beiðast af konungs hendi, ok bundu þetta fastmælum sín í millum, drukku nú glaðir ok kátir. Veitti Eirekr konungr it sköruligasta.

Ok at liðnum þremr dögum býst Hrólfr konungr í braut, ok skildust konungar með blíðri vináttu. Léttir hann eigi fyrr sinni ferð en hann kemr á Ullarakr með sitt föruneyti, þar sem Þornbjörg réð fyrir. Þeir kómu þar snemma dags. Var þeim sagt, at konungr sitr yfir borðum með allri hirð sinni. Konungr valdi með sér tólf af sínum mönnum, þá er fræknastir váru, ok bað þá ganga inn í höllina með sér með brugðnum sverðum, – „en annat lið várt standi úti með búna hesta vára.“ Ok enn mælti Hrólfr konungr við menn sína, þá er inn skyldu ganga: „Vér skulum svá at hátta, at ek skal ganga fyrstr ok vit Ingjaldr, þá hverr at öðrum, ok ef svá berr til, at vár verði freistat með nokkurri áleitni, þá verið yðr sem bezt, ok gangi sá fyrstr út, er síðast gekk inn, förum sem djarfligast.“ Eptir þetta ganga þeir í höllina. Ok svá sem þeir váru inn komnir, sátu allir menn undir borðum á báða bekki, ok var höllin alskipuð. Engi maðr heilsaði á þá, ok allir urðu hljóðir við þeira kvámu. Hrólfr konungr gekk innar fyrir hásætit. Sá hann, at þar sat harðla voldugr maðr með konungsskrúða ágætum. Þessi maðr var fagr ok fríðr. Allir menn, þeir sem inni sátu, undruðust vöxt ok vænleik Hrólfs konungs, en engi maðr kastaði orðum á þá. Hrólfr konungr tók hjálminn af höfði sér ok hneigði konunginum, en stakk blóðreflinum í borðit ok mælti: „Sitið heilir, herra, ok í náðum allt yðvart ríki.“ Sem konungr heyrði orð hans, anzaði hann engu orði, ok eigi leit hann af út. Sem Hrólfr konungr sá mikit ofstæki konungsins, tók hann til orða: „Ek er svá kominn, herra, á yðvarn fund eptir ráði ok samþykki Eireks konungs, föður þíns, at leita yðr sóma, en mér framgangs til þess at binda við yðr unaðsamligt eptirlæti, þat sem hvárr okkar má öðrum veita eptir boði náttúrunnar fyrir utan allt angr eða ónáðir.“ Konungr leit við honum ok mælti: „Þér munuð vera hér til vár komnir svá sem eitt fól, á hvern hátt sem þér eruð kallaðir, þar sem þér eruð landvanir. Þykkjumst ek gerla skilja, at þat unaðsamligt eptirlæti, er þér krefið af oss, er matr ok drykkr, ok þat viljum vér við engan mann spara, þann er þessa er þurfandi ok af oss vill þiggja. Megi þér vel þessa yðra beiðslu fram hafa við þann, er vér höfum þat starf fengit, en gefið oss náðir af slíku kallsi, því at engis manns bryti eða þjónustumaðr ætla ek at vera, hvárki þín né annarra, ok haf þik skjótt í þann stað ok þínir sveitungar, er þú mátt slökkva hungr þinn ok þorsta, en lát oss sitja í náðum af yðar kallsi ok alla vára vildarmenn.“ Hrólfr konungr mælti: „Eigi er þat satt, at vér krefjum af yðr í þetta sinn matar né drykkjar, því at þat höfum vér áðr í nóg, en með því at vér vitum, at þú ert heldr dóttir Svía konungs en sonr, þá viljum vér nú ok með ákveðnum orðum flytja várt eyrendi með stöddu samþykki föður yðvars ok biðja þín mér til kvánar til styrktar ok stjórnar váru ríki, til upphalds ok eflingar öllu váru afkvæmi, því sem af okkr lifnar.“

Sem konungr Þórbergr heyrði þessi orð Hrólfs konungs, var hann svá óðr ok æfr, at hann vissi trautt, hvat hann skyldi at hafast. Hann bað alla sína menn vápnast þar í höllinni ok taka ok binda þetta fól, – „er oss leitar svá mikillar háðungar, er svá hyggst at ófrægja sjálfa oss ok skemma, því at eigi munu dæmi til finnast, at jafnháðulig orð hafi töluð verið við nokkurn konung eða kempu, þá er sín vápn kann bera. Skal svá launa ok af venja smákonunga at hæða oss eða gabba svá heldr konunginn föður várn.“ Þessi konungr hafði alvæpni yfir sér ok allir hans menn. Síðan grípr hann fyrst til vápna ok svá hverr at öðrum. Er nú brak mikit ok óp í höllinni, er hvárr eggjar annan. Sem Hrólfr konungr sá þessa styrjöld, setti hann hjálm á höfuð sér ok bað sína menn út ganga. Gekk sá nú fyrstr út, sem síðast gekk inn, en hirðin öll, svá sem við komst, sótti at Hrólfi konungi með ákafa. Hrólfr konungr hopaði utar eptir höllinni ok hafði skjöldinn fyrir sér, en hann hjó með sverðinu, sem hann við komst. Svá er sagt, at hann drap tólf menn á höllinni, ok er þeir kómu út, sá hann, at engi efni váru til viðtöku sakir liðsfjölda. Var þat ráð þeira at ríða undan at sinni. Skorti þá eigi óp ok eggjan, er staðarmenn geystust eptir þeim, hvárr fram at öðrum. Hrólfur konungr bað sína menn undan ríða, ok skilr með þeim fyrst at sinni, því at staðarmenn höfðu eigi hesta í hjá sér til eptirreiðar. Urðu menn Hrólfs konungs flestir fegnir, er í braut komust. Er nú ekki sagt af þeira ferð, fyrr en þeir kómu heim í Gautland, ok undu illa sinni ferð.

X. KAPÍTULI

Svá er sagt, at eptir þessa elting Svía snúa þeir til hallar sinnar. Lætr konungr ræsta höll sína ok bera á braut þá, er fallit höfðu. Spyrjast nú þessi tíðendi víða, ok þótti þessi ferð in hæðiligasta. Sem konungr var kominn í sæti við hirð sína í annat sinn, spurði Svíakonungr, hvárt þeir kenndi nokkut þenna mann, er þá hefði svá gabbat. Þeir svöruðu ok sögðu, at hann héti Hrólfr ok var konungr á Gautlandi. „Er hann auðkenndr,“ sögðu þeir, „sakir vaxtar ok vænleiks.“ Konungr mælti: „Skjótt kenndum vér hann at frásögn manna, ok er slíkt afburðarmaðr ok mun vera vitr maðr ok þolinn, ok sýndist maðrinn staðfastligr, ok munda ek ætla, at væri óbráðreiðr ok þrár á þat, sem hann færi fram, ok svá skulu vér við búast sem þessi maðr muni vitja optar á várn fund Svíanna. Skulu vér leita at smiðum ok láta virki gera um allan stað várn, harðla styrkt ok rammgert, ok búa síðan með þeiri vélfimi, at eigi megi sækja, hvárki með eldi né járni, því at ek hygg, at þessi konungr hyggi á hendr oss.“

Sem þetta var allt gert eptir konungs vilja ok forsögn, lætr Þórbergr konungr þar í búa með vígvélum bæði valslöngur ok skoteld. Er þetta vígi svá öruggt gert, at flestum þótti ólíkendi, at vinna mætti, ef vaskir menn væri í virkinu. Þykkist konungr nú hafa um öruggt at sitja, bíðr nú kátr ok glaðr við sína menn þess, er at höndum kemr. Má nú engi á hans fund komast utan hans orlof.

XI. KAPÍTULI

Þar er nú til at taka, er Hrólfr konungr kom heim í Gautland ok eigi eyrendum feginn. Ketill, bróðir hans, gengr í móti honum ok spyrr, hversu farizt hafi. Hrólfr segir honum öll þeira viðskipti. Ketill mælti: „Slíkt er mikil skömm at þola einum kvenmanni at vera eltr sem merr í stóði eða hundr á stöðli. Veit ek víst, ef ek hefði þar verit, at eigi mundi þessi ferð hafa orðit jafnhæðilig, ok fyrri skyldu vér þar hafa fallit allir, hvárr um þveran annan, en at láta eltast sem ragar geitr fyrir vargi. Ok mun yðr í hug at láta þessa eigi lengi óhefnt, ok munu þér nú þegar safna liði öllu, því er yðr þykkir nokkur fylgd at vera.“ Hrólfr konungr svaraði: „Ekki hirðum vér um ákafa þinn ok álitaleysi. Mundi vár ferð at öllu verri, ef vér hefðum farit at rasi þínu ok ákafa, en víst skaltu þat vita, at ek ætla liði at safna, en ekki því heldr ætla ek til Svíþjóðar sumarlangt.“ Ketill mælti: „Þetta er orðit allilla, at Svíar hafa elt ór yðr hug allan, svá at þér þorið eigi at hefna yðar.“ Konungr kvaðst ekki hirða um fors hans eða atköst, kvaðst sínum ráðum mundu fram fara. Var konungr um þetta fátalaðr sem margt annat, hvárt sem honum þótti vel eða illa.

Líðr nú vetrinn, ok um várit býst konungr ór landi, ok er hann er búinn, heldr hann í hernað um sumarit ok hafði fimm skip ok öll stór ok vel skipuð. Váru þeir báðir með honum Ketill ok Ingjaldr. Þeir herjuðu víða um Vestrlönd, Hjaltland, Suðreyjar ok Orkneyjar ok Skotland. Þeim varð þar gott til fjár, ok er á leið sumarit, ætluðu þeir heim at fara. Ok eitt kvöld lögðu þeir undir ey eina ok tjölduðu þar yfir skipum sínum, ok er þeir höfðu um búizt, gekk Hrólfr konungr við nokkura menn um þvera eyna. Þeir sá öðrum megin undir eyjunni, at skip lágu níu saman. Þeir sá, at þat var víkingaskip. Konungr gekk aptr til skipa sinna. Hann bað Ketil, bróður sinn, skjóta báti ok forvitnast, hverr formaðr væri þeira skipa. Hann gerði svá, reri til skipanna ok spurði, hverr formaðr þeira væri. Maðr stóð upp í lyptingu á einu skipi, mikill ok vænligr. Hann tók til orða: „Ef þú spyrr at formanni skipa þessa, þá heitir hann Ásmundr ok er sonr Óláfs konungs af Skotlandi, eða af hverjum eruð þér sendir?“ Ketill svarar: „Mik sendi á yðvarn fund Hrólfr konungr Gautreksson at segja yðr, at hann mun hér koma á morgin ok vill hafa fé yðvart ok skip ok brytja yðr vörgum, nema þér gefið í hans vald allt þat, er þér hafið meðferðar.“ Ásmundr svarar: „Vitum vér, at Hrólfr konungr Gautreksson er ágætr at mörgum frama, þeim sem hann hefir í hernaði unnit, en nú, þar sem ek er konungsson ok hefi ek nógan liðsfjölda, þá segið svá Hrólfi konungi, at vér munum eigi upp gefast at óreyndu. Skulum vér ok hafa fimm skip í móti yðrum fimm skipum ok vinna þetta með engum tröllskap.“ Eptir þetta ferr Ketill aptr ok segir þetta Hrólfi konungi, sem háttat var, kvað þetta vera inn vænasta mann ok inn bezta dreng.

Um morguninn bjuggust við hvárirtveggju. Lét Ásmundr leggja hjá fjögur sín skip, tóku þeir síðan at berjast. Var þessi bardagi bæði harðr ok langr ok ákafr. Gekk Ásmundr fram af mikilli hreysti, ok eigi þóttist Hrólfr hafa átt við hraustari menn. Fell margt af hvárumtveggjum. Sá Hrólfr konungr, at ekki mundi í tveim höndum mega hafa, ok ræðr þá til uppgöngu ok hans menn á skip Ásmundar. Varð þá mannfall mikit. Hét Ásmundr fast á sína menn ok gekk fram af mikilli hreysti. Þá kom Hrólfr konungr mót honum. Fell nú margt af hvárumtveggjum ok þó fleira af Ásmundi. Nú eiga þeir höggum at skipta, ok gengr hvárrtveggi at með öllu afli. Hrólfr biðr engan mann skakka þeira í millum. Ásmundr varð sárr mjök í þeira viðskiptum, ok er Hrólfr konungr sér hann eigi at síðr berjast með fræknu hjarta, mælti Hrólfr: „Þat vil ek, at vit talimst við ok hvílumst.“ Ásmundr bað hann ráða. Hrólfr talaði þá: „Ek hefi verit nokkur sumur í hernaði, ok fann ek engan þinn jafningja at hreysti. Nú með því at lið þitt er margt sárt ok fallit, þá eru nú tveir kostir af minni hendi, at þú skipa í annat sinn af ósárum mönnum skip þín, ef þú vill lengr berjast; reynum þá til þrautar með oss. Hinn er annarr kostr, at vér setim grið með oss, ok vil ek þá bjóða þér á fóstbræðralag, ok gerum svá trausta vára vináttu.“ Ásmundr svarar ok kveðst þat vilja, – „ef þér leggið eigi ámælisorð á bak mér eða liði mínu.“ Hrólfr kvaðst eigi hafa fundit hraustari menn fyrir. Eptir þat bað Hrólfr konungr þá hætta at berjast.

Var þá brugðit upp friðskildi. Leggja þá hvárirtveggju undir eyna ok bundu sár sín. Var þá hroðin tvau skip af Ásmundi, en eitt af Hrólfi. Eptir þat sverr hvárr öðrum trúnað ok aldri at skilja nema með samþykki beggja þeira. Eptir þat skiptir Ásmundr liði því, sem eptir er, skipar eitt skip harðla vel at mönnum ok vápnum, en annat lið sitt sendir hann til Skotlands. Af honum höfðu fallit tvær skipshafnir, en ein af Hrólfi. En þat lið, er Ásmundi þótti bezt fylgd í ok harðfengast, hefir hann með sér á einu skipi ok fylgir nú Hrólfi konungi heim í Gautland. Virðist Ásmundr inn vaskasti maðr ok inn fræknasti ok gekk næst Hrólfi konungi um allar íþróttir, ok vantaði hann þó mikit. Sitja þeir allir samt þann vetr í Gautlandi í góðum friði ok mikilli gleði. Jafnan minnti Ásmundr Hrólf konung á, nær hann mundi vitja meyjarmálanna í Svíþjóð, ok var mjök eggjandi þessar ferðar. Konungr var jafnan fátalaðr um ferð þessa, en hann hafði raun af Katli, bróður sínum, er hann eggjaði á með kappi. Ok er váraði, býst Hrólfr konungr ór landi ok hafði sjau skip ok öll vel búin ok it ágætasta lið. Þá gerir Hrólfr konungr bert fyrir liði sínu, at hann ætlaði þá til Svíþjóðar. Bað konungr þá Ketil, frænda sinn, eigi eptir vera, ok fóru þeir allir fóstbræðr í ferð þessa, halda síðan til Svíþjóðar með öllu þessu liði.

XII. KAPÍTULI

Ok þá ina sömu nótt, er þeir kómu við Svíþjóð, dreymdi Ingigerði drottningu, ok segir hún Eireki konungi drauminn: „Ek þóttumst enn úti standa, ok var mér enn víðsýnt. Ek sá til sjóvar, at hér váru komin skip eigi allfá við land, en af skipunum runnu margir vargar, en fyrir vörgunum fór it óarga dýr. Þar með fóru hvítabirnir tveir, harðla miklir ok vænligir. Fóru þessi dýr öll jafnframt, en öðrum megin fram hjá óargadýrinu hljóp fram göltr einn. Hann var ekki svá mikill sem hann var vígligr, svá at slíkan hefi ek engan sét. Hann rótaði hverri hæð ok lét sem hann mundi umsnúa, ok fram horfði hvert hár á honum. Hann lét sem hann mundi á allt hlaupa ok bíta þat, er í nánd var. Nú þykkjumst ek vita, at þar sem it óarga dýr er, at þat er fylgja Hrólfs konungs, svá sem ek sá hana fyrr, en þó var hún nú miklu ófrýnligri en fyrr ok öll dýrin miklu grimmligri ok runnu þegar á land upp ok á leið til Uppsala.“ Eirekr konungr mælti: „En hvat ætlar þú, hvers fylgja sá inn illiligi göltr mun vera, er þú sátt, því at sú fylgja var ekki næst um í þeira ferð, ok eigi var þá meir en eitt bjarndýr. Drottning mælti: „Sagt heyri ek, at Hrólfr konungr eigi bróður, er Ketill heitir, manna minnstr ok skjótligastr, fullr ákefðar ok ofbeldis, ok sé inn hvatasti til allrar framgöngu. Þat er mín ætlan, at þessi göltr sé hans fylgja, því at hann var ekki næst um með Hrólfi konungi, bróður sínum. En þar sem tveir váru hvítabirnir, get ek Hrólfr konungr hafi fengit sér nokkurn ágætan mann til fylgdar, konung eða konungsson, ok gerið nú svá vel, herra, haldið öllu samtali við Hrólf konung. Mun hann nú ætla at vitja meyjarmálanna. Mundi margr fyrr hafa hefnt slíkrar sneypu sem honum var ger, eptir því sem vér heyrðum, þá er hann fór á Ullarakr, ok svá mikit sem yðr varðaði at gera hans vilja næst um, þá mun yðr nú varða miklu meira, því at hann er nú allilla beygðr, ef hann náir eigi þessum ráðahag, sem hann hefir til stofnat.“ Konungr kvaðst svá gera mundu.

Nú var sagt konungi, at Hrólfr konungr var við land kominn. Eirekr konungr býðr honum með hundraði liðs til veizlu virðuligrar, ok þetta þiggr Hrólfr konungr. Eirekr Svíakonungr gengr í mót honum með mikilli gleði með alla hirð sína. Sitja þeir þar í inum mesta prís nokkurar nætr. Skorti þá eigi, at Eirekr konungr veitti þeim með inum mesta góðvilja. Ok einn dag, er þeir sátu við drykk, spurði Eirekr konungr, hvárt Hrólfr konungr ætlaði at vitja meyjarmálanna. Hann lézt enn á þat mundu hætta, hversu sem til tækist. Konungr mælti: „Nú mun svá fara sem ek sagða þér fyrr, at við þetta mál muntu þurfa, ef þú skalt nokkuru áleiðis koma, bæði ráð ok harðfengi. Er oss sagt, at konungr hafi mikinn viðbúnað. Hefir hún látit gera it sterkasta virki með inum mesta hagleik ok margs konar vélfimi. Ætlum vér þat eigi auðvelt at vinna. Nú vil ek efna þat allt, sem ek hefi yðr heitit, ok unna yðr, Hrólfr konungr, þessa ráðs með því ríki, sem vér höfum henni í vald gefit, þar til er vér látum af landstjórn, en síðan skulu þér taka allt þetta ríki eptir várn dag, ef þér fáið hana unnit.“ Hrólfr konungr þakkaði Eireki konungi herrasamlig ummæli, kvaðst eigi beiðast framar af hans hendi.

XIII. KAPÍTULI

Litlu síðar búast þeir í braut ok létta eigi ferð sinni fyrr en þeir koma á Ullarakr. Fyrir allri þeira ferð hafði gengit in vissasta njósn, ok hafði Svíakonungr látit sterkliga byrgja aptr virkit, svá at þar mátti með engu móti inn komast. Ok er Hrólfr konungr kom við sínu liði, skorti eigi þys ok vápnabrak í bænum. Sá þeir þar mikinn viðbúnað. Hrólfr konungr bað sína menn setja herbúðir sínar, bað þá svá um búast, at þeir mundu þar langa dvöl eiga. Hrólfr konungr mælti þá við Ketil, bróður sinn, bað hann nú vinna virkit með áhlaupum ok orðaskrumi. Ketill kvaðst ætla at ganga at eigi ótæpligar en einnhverr hans manna.

Þeir sofa um nóttina, ok um morguninn beiðir Hrólfr konungr ok segir, at hann vill tala við konung þeira Svíanna, ok biðr hann ganga út á virkisvegginn, svá at hvárr þeira megi vel heyra annars orð. Þetta er sagt konungi. Hann gengr út á virkit með allri sinni hirð. Sem Hrólfr konungr leit konung þeira, þá mælti hann: „Ek bið yðr, herra, til hlýða ok atgeyma þeim orðum, sem vér viljum við yðr tala. Þér megið muna næst um, er vér kómum á yðvarn fund, hverra eyrenda vér fórum eða hverja smán ok svívirðu þér gerðuð til vár, en ef vér fáum nú eigi betri andsvör en fyrr, þá skal ek brenna stað þenna, en drepa hvert mannsbarn, er í honum er, eða elligar skal ek deyja hér at öðrum kosti.“ Sem konungr hafði heyrt þessi hans orð, mælti hann: „Fyrr muntu verða geitahirðir á Gautlandi en þú hafir nokkut yfirboð þessa staðar eða nokkurs þess, er oss varðar. Far heim með öllu fólki þínu ok verð því feginn, at þú komist klakklaust á braut.“ Síðan barði konungr á skjöld sinn ok kveðst ekki orð vilja heyra, þat sem Hrólfr konungr talaði, ok svá gerðu allir hans menn.

Ok er Hrólfr konungr sér, at engum flutningi kemr á við konunginn, biðr hann sína menn vápnast ok sækja at með karlmennsku. Þeir gerðu sem konungr bauð ok hrukku skjótt frá ok fengu ekki at gert. Þeir fóru þess engan veg at, at eigi kæmi ráð ráði í móti. Þeir báru eld at, ok þá hljóp vatn ór þeim stokkum, er settir váru í virkisveggina. Þeir ætluðu at vinna með vápnum ok grafa, en hinir helltu á þá brennanda biki ok vellanda vatni. Þar með váru færðir á þá stórir steinar, svá at allt lamdist, því at eigi skorti mannfjölda í virkinu. Fellu þar nokkurir menn, en fjöldi meiddist, gengu þeir frá bæði móðir ok sárir. Gerðist illr kurr í þeim Gautum, ok þótti þeim illt við at eiga, en Svíar gengu út á virkit, spottuðu þá ok hlógu at þeim ok frýðu þeim hugar. Þeir báru út pell ok silki ok marga dýrgripi ok tjáðu fyrir þeim ok báðu þá eptir sækja. Hrólfr konungr spurði Ketil, bróður sinn, hversu honum þótti at fara. Katli kvaðst heldr þykkja erfitt veita, – „þykki mér konungr Svíanna heldr heitu míga.“ Konungr kvað vera mega, at fleira þyrfti við en orðaskrap eitt saman. Sitja þeir þar eigi skemmr en hálfan mánuð. Þá talar Ásmundr til Hrólfs: „Vér höfum sótt lengi stað þenna ok höfum hvern dag haft mikla mæðu, ok er eigi at nær váru eyrendi, höfum vér látit marga menn, en sumir eru særðir. Nú viljum vér, herra, at þér leggið til nokkur ráð, þau er dugi, ella vilja yðrir menn frá, hverfa, því at vér höfum gabb ok athlátr fyrir vára mæðu.“ Hrólfr konungr svaraði: „Eigi sjám vér ráð til þess, at víst sé, at þessi staðr verðr unninn, en þó skulu vér freista at fara til skógar ok binda oss stórar byrðar ok gera þar af stóra flaka ok hafa þar undir stórviðu. Síðan skulu vér bera þessa flaka svá hátt, at þar megi menn vel standa undir ok styðja þá stafi, er undir standa. Skal þar til velja allt it sterkasta fólk várt. Síðan skulu sumir hafa graftól ok grafa svá rauf á vegginum ok vita, ef vér komimst við þat í virkit.“

Þetta sýndist öllum ráð. Ok er þeir höfðu þessa umbúð veitta, báru þeir þetta undir virkit. Var þetta svá sterkt, at hvárki sakaði þá, er undir váru, grjót né bik, svá at á skammri stundu höfðu þeir hlið á virkisvegginum. Ok er Þórbergr konungr skildi þessa vél, hljóp hann í niðrgang virkisins ok allir hans menn ok svá braut í skóg. En Hrólfr konungr með allt sitt lið sækir inn í virkit, ok er þeir koma þar, þá eru menn allir í brottu. Þetta þótti þeim undr mikit, er þeir kómu í ekki þat herbergi, at þeir fyndi þar nokkurn mann, en matr ok drykkr stóð þar búinn í hverju herbergi, klæði ok dýrgripir váru þar allir til reiðu. Ketill mælti: „Konungr þessi hefir verit hjartaragr, er hann hefir hlaupit hér frá svá mikilli sælu dýrra gripa ok þar með búit sínum óvinum vist ok drykk. Eru vér mjök fallnir í fullsælu eptir várt erfiði. Skulu vér hér fyrst drekka ok snæða, en síðan skal skipta váru herfangi.“ Sem Hrólfr konungr heyrði orð hans, mælti hann: „Nú geintu yfir þat agn, sem þér var ætlat, at þú skyldir meir gaum gefa at þinni magafylli en at handtaka konunginn. Nú skal hér engi maðr at þessu dveljast, svá at fyrir þat komist konungrinn undan, heldr skulu vér rannsaka þenna stað, ef vér finnum nokkut þat jarðhús, at á braut megi komast.“ Þeir gera svá sem konungr bauð. Þeir finna þar niðrgang í virkit, ok gengr Hrólfr konungr þar fyrstr inn ok þá hverr at öðrum, ganga þar til, er þeir koma at uppgöngu, ok váru þeir þá komnir í skóg. Þar fyrir var Svíakonungr með alla hirð sína. Slær þar í bardaga. Gengr Hrólfr konungr vel fram ok drengiliga ok allir þeir fóstbræðr. Svíakonungr berst djarfliga ok allir hans menn, því at þetta folk var valit at harðfengi, er honum fylgdi. Hafði hann ok miklu fleira lið. En þá þegar, er þeir stóðu jafnt at vígi, þá gengu þeir fóstbræðr hart fram ok felldu marga menn. Svíakonungr eggjaði sína menn með miklum ákafa ok kvað aldri fylgd at þeim, ef þeir ræki eigi smákonunga af sér. Barðist Þórbergr konungr af svá hvössum hug ok felldi margan mann með sínum köppum, en þó hallast mjök bardaginn á þá Svíana.

Hrólfr konungr talaði þá við Ketil, bróður sinn: „Þat vil ek, at þú ráðist í mót konungi þeira Svíanna ok takir hann, ef þú mátt, en ber eigi vápn á hann, því at þat er in mesta klæki at særa kvenmann með vápnum.“ Ketill kvaðst svá gera mundu, ef hann mætti. Þar næst brast flótti í liði þeira Svíanna. Ketill var þá svá nær kominn konungi þeira, at hann sletti flötu sverði um lendar konungi ok greip hann ok mælti: „Frú", segir hann, „svá lokkum vér af yðr lendakláðann, ok kalla ek þetta klámhögg.“ Konungr mælti: „Þetta högg skal þér eigi til frægðar verða,“ ok slær Ketil með öxi undir eyrat svá hart, at fótunum kastar fram yfir höfuðit, ok mælti: „Svá sláum vér jafnan hunda vára, ef oss þykkir ákaft geyja.“ Ketill spratt skjótt á fætr ok bjóst at hefna sín, ok í því kemr at Hrólfr konungr ok greip konunginn ok mælti: „Herra, legg vápn þín, þér eruð nú á váru valdi. Vil ek gefa þér grið ok öllum þínum mönnum, ef þér vilið játa forráði föður þíns.“ Svíakonungr mælti: „Mikil ván er nú þess, Hrólfr konungr, at þú þykkist hafa vald á oss ok öllum várum mönnum, en þat mun yðr verða til lítils metnaðar, þótt þú þröngvir oss til þess, er vér viljum eigi lostugir játa.“ Hrólfr konungr mælti: „Vit, herra, erum nú svá saman komnir, at ek vil yðr í öllu sæmdar leita, ok bið ek órskurð okkar máls í umdæmi föður þíns, ok mun þat mælt, ef hann skipar okkar í milli, at þér haldið fullum veg yðrum með sóma.“ Svíakonungr mælti: „Þú munt vera vitr maðr ok þolinn, því at sá mundi margr, ef þeim hluta ætti, hyggja at þröngva oss til þeira hluta, sem þú vildir, at gengi fram, fyrir þessa vára tiltekju. En nú þar sem vér erum komnir ok várir menn á yðvart vald, þá munu vér þessu játa ok leysa oss svá fyrst at sinni ór þessu fangelsi. Viljum vér nú, Hrólfr konungr, svá gera sem kurteisir menn eru vanir, ef þeir verða sigraðir ok yfirkomnir, at vér viljum bjóða yðr við öllu yðru liði til náða ok veizlu vegligrar ok launa svá yðr, er þér gefið grið várum mönnum. En vér viljum nú í stað ríða til Uppsala við öllum várum vildarmönnum, þeim sem eptir lifa, ok hitta konunginn Eirek, föður várn, til heilla umráða, því at þat er várr sómi at halda hans forsjá.“ Bundu konungar þetta sín í millum með sterkum trúnaði.

Eptir þetta snýr Hrólfr konungr aptr í staðinn, ok svá sem hann var þar kominn, þiggr hann þar þriggja nátta veizlu, en Svíakonungr ríðr til Uppsala með öllu sínu föruneyti, ok svá sem hann var þar kominn, gekk hann fyrir Eirek konung, föður sinn, lagði skjöldinn niðr fyrir fætr sér, tók hjálminn af höfði sér, hneigði konunginum ok kvaddi hann ok mælti: „Minn kæri faðir, ek em orðinn farflótta ríkis þess, er þér gáfuð í mitt vald, ok sökum þess at ek varð yfirunnin af sterkum bardagamönnum, þá bið ek, at þér gerið þat ráð fyrir mína hönd, sem yðr er nú mest at skapi.“ Konungr mælti: „Gjarna viljum vér, at þú hættir styrjöld þessi, ok viljum vér, attu takir upp kvenligar atferðir ok farir í skemmu til móður þinnar. Síðan viljum vér gifta þik Hrólfi konungi Gautrekssyni, því at vér vitum enga hans jafningja hingat á Norðrlönd.“ Konungs dóttir mælti: „Eigi viljum vér bæði gera at vera komin á yðvarn fund til umráða, enda vilja þá eigi hlíta yðvarri forsjá.“ Eptir þat gekk hún til skemmu, en gaf í vald Eireki konungi vápn þau, er hún hafði borit. Settist hún til sauma með móður sinni, ok var hún hverri mey fegri ok fríðari ok kurteisari, svá at engi fannst jafnfríð í norðrálfu heimsins. Hún var vitr ok vinsæl, málsnjöll ok spakráðug ok ríklynd.

XIV. KAPÍTULI

Eptir þetta sendir Eirekr konungr menn á fund Hrólfs konungs ok lætr bjóða honum til veizlu með liði sínu. Bregðr hann við skjótt ok ferr til Uppsala. Ok er Eirekr konungr spyrr þangatkvámu Hrólfs konungs, gengr hann í mót honum með alla hirð sína ok leiðir hann í hásæti hjá sér í höll sinni, skipar þar út í frá hans fóstbræðrum, drekka nú glaðir ok kátir. Síðan inna þeir til, hvat í þeira einkamál hafði komit, ok samdi þeim þat allt it bezta. Eptir þetta lætr Eirekr konungr kalla dóttur sína inn í höllina. Sem henni kómu orð föður síns, býst hún með inu mesta skarti, gengr inn í höllina með móður sinni ok mörgum öðrum kurteisum konum. Sem Eirekr sá dóttur sína inn koma, stóð hann upp í mót henni ok leiddi hana til sætis sér til annarrar handar með drottningu ok öllum þeim konum, er í þeira flokki váru. Nú svá sem konungar höfðu drukkit um stund, vekr Hrólfr konungr bónorðit, svá at jungfrúin heyrði, ok þarf þat eigi með orðum at lengja, at Hrólfr konungr fastnar júmfrúna. Var þá aukin veizlan ok boðit til múg manna víða um Svíaveldi. Varð þessi veizla ágæt ok stóð hálfan mánuð. Ok at lokinni veizlu gefr Eirekr konungr öllum ríkismönnum ágætar gjafir með glöðum góðvilja, ok ferr þá hverr til síns heimilis með blíðu samþykki Eireks konungs. Hrólfr konungr sitr eptir í Svíþjóð með húsfreyju sína, ok takast með þeim góðar ástir. Hrólfr konungr sendir Ketil, bróður sinn, til ríkisstjórnar í Gautlandi. Ingjaldr ferr til Danmerkr til föður síns, Hrólfr konungr tekr þat ríki til forráða, er konungsdóttir hafði fyrir ráðit, sitja nú allir saman með náðum, hverr í þeim stað, sem kominn var.

XV. KAPÍTULI

Um várit eptir koma sendimenn af Danmörku til Hrólfs konungs ok sögðu Hring konung dauðan ok þat með, at Ingjaldr bað Hrólf konung koma á sinn fund ok drekka erfi eptir Hring konung, fóstra sinn. Ok þegar Hrólfr spyrr þessi tíðendi, býst hann til þessar ferðar ok Ásmundr, fóstbróðir hans, með honum. Ok er þeir váru búnir, halda þeir til Danmerkr. Þeir höfðu tvau skip, vel búin at mönnum ok vápnum. Ketill kom til móts við þá ok hafði eitt skip ok vel skipat, koma við Sjóland síð dags ok leggja undir ey eina ok tjalda yfir skipum sínum.

Hrólfr konungr gekk upp á eyna við nokkurum mönnum. Þeir sjá skip ligga undir eynni öðrum megin, fimm skip saman. Þat váru langskip fjögur ok dreki it fimmta skip bæði mikill ok fagr, ok eigi þóttist konungr sét hafa vænna skip. Svörtum tjöldum var tjaldat yfir þessum skipum. Konungr mælti: „Hverr mun stýra dreka þessum inum dýra, ok eigi hefi ek sét þat skip, er ek vildi heldr eiga en þetta.“ Ásmundr svaraði: „Víst er þetta afburðar skip fyrir allra hluta sakir, ok væri slíkt helzt konungs gersemi. En þann einn ætla ek stýra drekanum, at þér munuð fullt verða til at vinna, áðr þér náið, þykkja mun þeim svá góðr, sem á.“ Konungr mælti: „Veiztu hverr drekann á?“ Ásmundr svaraði: „Hann heitir Grímarr ok er Grímólfsson. Hann er inn mesti víkingr. Hann liggr á herskipum bæði vetr ok sumar. Hann er mikill ok illiligr, en hann er þó verri reyndar. Hann bíta eigi járn ok engan þeira tólf, er honum fylgja. Þeir eta allir hrátt ok drekka blóð. Er þat sannkallat, at þeir sé heldr tröll en menn. Eitt sumar fundumst vit við Suðreyjar. Hafða ek tíu skip ok öll vel skipuð, en þeir höfðu fimm skip. Vér börðumst einn dag, ok skipti skjótt um með oss. Fell þar allt lið mitt, en ek hljóp á kaf, ok komst ek svá undan. Hefi ek eigi farit verri för en þá.“ Konungr mælti: „Sýnist yðr nokkur efni at berjast við þá með þat lið, sem vér höfum?“ Ásmundr bað konung fyrir sjá – „munu vér treysta á yðra hamingju, ef duga skal.“ Ketill eggjaði mjök atlögu, kvað þar mundu gott at reyna sik ok afla fjár ok frægðar. Þá mælti Hrólfr konungr: „Með því at þeir eru illir ok ágjarnir, en hafa þann grip, er ek vilda gjarna eiga, þá munu vér búast um ok bera grjót á skip vár.“ Nú var svá gert sem konungr bauð, ok bjuggust við eptir föngum. Konungr lét ganga upp á eyna ok höggva kylfur stórar. Eptir þat herklæddust þeir. Síðan róa þeir at þeim hljóðliga.

Svá er sagt, at skip Grímars lágu öll jafnfram, ok lágu langskipin nær eyjunni, en drekinn utar, ok var hlið mikit í milli skipanna ok eyjarinnar, ok leggja fyrst at langskipunum ok vita, ef þau yrði unnin, áðr þeir kæmi við drekanum, – „þætti mér þá unnit, ef þeir ætti eigi langskipin til annarrar handar, þá er þeir legðu at drekanum.“ Konungr bað þá vera sem ákafasta, meðan þeir væri sízt við búnir, ok vita, at sem skjótast skipti um með þeim, bað þá ekki æpa ok fara sem hljóðast. Þeir gerðu sem konungr mælti. Þá var á þoka ok myrkvi mikill. Finna þeir eigi fyrr, er á langskipunum váru, en tjöldin váru tekin af þeim, en sjálfir þeir barðir bæði með grjóti ok vápnum. Þeir spruttu á fætr allir ok taka í mót með mikilli hreysti, því at þeir lágu allir með vápnum sínum, en þó fengu þeir mikinn mannskaða, áðr þeir gæti vel skipat liði sínu til varnar, ok er þeir höfðu litla stund barizt, réðu þeir Hrólfr konungr til uppgöngu. Varð þar mannfall svá mikit, at á lítilli stundu ruddu þeir þat skip, sem þeir váru á komnir, fellu sumir, en sumir hljópu á kaf ok drukknuðu. Ruddu þeir svá þrjú skip, at hvert mannsbarn var drepit.

Við þetta vaknar Grímarr ok bað sína menn at leggja, þá sem á drekanum váru. Þar var óp mikit ok kall, er hverr eggjaði annan. Þá mælti Hrólfr konungr til Ketils, bróður síns: „Nú skaltu leggja at því langskipi, er eptir er, en vit Ásmundr skulum leggja at drekanum.“ Ketill lézt svá gera mundu. Nú leggr á sitt borð drekanum hvárr, Hrólfr konungr ok Ásmundr. Þeir höfðu fengit lítit manntjón ok höfðu því lið fleira. Þá stóð Grímarr upp á drekanum ok sagði: „Hverir leggja hér at svá vaskliga?“ Konungr svaraði: „Ef þér er á því forvitni, þá heiti ek Hrólfr ok em Gautreksson, annarr heitir Ásmundr ok er konungsson af Skotlandi.“ Grímarr mælti: „Þann mann höfum vér sét, ok skildum vér svá næst um, at honum mætti vera lítil eptirsjá at várum fundi, þá er vér eltum hann sáran á kaf, en drápum af honum hvert mannsbarn, eða mun hann nú ekki til þess muna?“ Ásmundr mælti: „Hitt skaltu finna, áðr kveld kemr, at mér er þat eigi ór minni liðit.“ Þá tók Grímarr til orða: „Þín heit munu vér svá lítt óttast, en vitum vér, at Hrólfr konungr er ágætr at hreysti sinni, ok því viljum vér gera honum þann kost sem engum öðrum, því at þat er skaði, ef slíkr maðr er drepinn. Bið ek, attu, Hrólfr konungr, gangir upp á eyna við alla þína menn, vápnaða ok vel klædda, en peninga þá, sem þér hafið, vil ek taka fyrir menn þá, er þér hafið fyrir mér drepit, ok er það þó allt of lítit. Hefi ek þó engum manni gert jafngóðan kost, síðan ek kom í hernað.“ Sem Hrólfr konungr heyrði orð hans, mælti hann: „Þetta mun víst vera vel boðit, en með því at oss er þat eigi sýnt, at vér séim á þína miskunn komnir, at þú eigir nokkurra kosta boð heldr við oss en vér við þik, þá viljum vér með engu móti missa fjár várs.“ Grímarr mælti: „Sé ek, at þú munt eigi vera jafnvitr maðr sem vér hugðum, er þú vill eigi vægja lífi þínu, því at sönnu segi ek þér ina síðustu þína lífdaga, ef þú ætlar við mik at þreyta. Hafða ek hitt ætlat, at þú skyldir lifat hafa til lengri nytja, með því at mér ertu sagðr hraustr ok vinsæll. Hafða ek ætlat at sýna á þér því meira drengskap en öðrum. Þótti mér aukast í því frami, at ek miskunnaði yðr utan allra verðleika.“ Hrólfr konungr mælti: „Enga þökk hafi þér af oss fyrir þetta, ok búið yðr skjótt, því at vér viljum á þat hætta, hvárir eiga öðrum kosti at bjóða, áðr kveld komi. Höfum vér ok nokkurt svig unnit á yðrum mönnum, ok er yðr þess mál at hefna.“ „Nú kaust þú þann kost, er þú skalt aldri fagna síðan ok þér mun vera makligr.“

Ok eptir þetta tekst þar bardagi harðr ok ákafr. Váru þeir Grímarr bæði sterkir ok harðfengir ok svá ákafir, at konungs menn máttu ekki annat en hlífa sér. Þeim var ok óhægt til atsóknar at vega upp á drekann, því at hann var svá hár sem kastali, en menn sterkir ok kænir til varnar ok áttu at höggva niðr fyrir sik, en engan þeira tólf beit járn, sem Ásmundr hafði sagt. Fellu þá menn Hrólfs konungs bæði móðir ok sárir.

Svá er sagt, at Ketill Gautreksson lagði at langskipinu, því er eptir var. Sá hét Forni, er stýrði skipinu, ok var inn hraustasti maðr. Lagði þar hvárr djarfliga til móts við annan, ok varð þeira fundr harðr. Sýndi Ketill þar harða atsókn ok réð til uppgöngu við sínu liði. Þar var orrosta áköf. Skiptust þeir Ketill höggum við, ok fell Forni fyrir Katli. Síðan drápu þeir hvert mannsbarn á skipinu. Fekk Ketill þar góðan orðstír af sínum mönnum. Eptir þetta lögðu þeir at drekanum, ok fundust þeir bræðr, spurði Ketill, hversu gengi. Hrólfr konungr lét lítt yfir ok sagði, at eigi mundi svá búit hlýða, kvað þetta vera fjandr mikla við at eiga. Hann bað Ketil róa at eyjunni ok flytja út at þeim stórtré, því at þar skorti eigi stóra mörk. Ketill gerði svá ok var í öllu inn skjótasti. Ok er þeir kómu aptr, lét konungr fella viðu á borðin drekanum svá stóra ok þunga, at hann hallaðist við.

Síðan réðu þeir Hrólfr konungr til uppgöngu. Fellu þá menn á drekanum bæði fyrir grjóti ok vápnum. Hallaðist þá bardaginn á Grímar ok hans förunauta. Hrólfr konungr sneri aptr eptir skipinu ok hafði kylfu eina stóra ok barði á tvær hendr. Þeir Ásmundr ok Ketill fylgdu honum. Fell þá hverr um þveran annan. Konungr hafði mannfleira. Fell þá lið Grímars, svá at þeir tólf stóðu uppi, Grímarr ok kappar hans. Var þá gengit at með kappi, ok barðir með kylfum. Fellu þá margir. Ok er Grímarr sá, at þeir mundu sigraðir verða, stökk hann fyrir borð ok á kaf. Ásmundr var nær staddr ok hljóp þegar eptir honum ok leggst inn eptir honum at eyjunni, ok er þetta sér Hrólfr konungr, leggst hann þegar til lands ok vill duga Ásmundi, svá at þeir eigist eigi tveir við. Ok er Ásmundr kemr at landi, var Grímarr á land kominn, ok er hann sér Ásmund, þrífr hann upp stein ok sendir honum. Ásmundr skýtr sér þá í kaf, ok er hann kemr upp, ætlar Grímarr at senda honum annan, ok í því var hann sleginn með kylfu, svá at þegar fell hann. Þar var kominn Hrólfr konungr ok lét skammt höggva í millum. Lét Grímarr þar líf sitt. Þá lögðu þeir út til drekans, ok hafði Ketill unnit þar allt til handa þeim. Tóku þeir þá ok ruddu drekann, en köstuðu á kaf þeim, sem fallit höfðu. Eptir þat fóru þeir til eyjarinnar ok bundu sár sín. Váru þeir bæði móðir ok sárir, en fjöldi fallinn. Þar váru þeir nokkurar nætr. Konungr var lítt sárr, en þeir Ásmundr ok Ketill váru mjök sárir.

Eptir þetta bjuggust þeir á braut. Tóku þeir drekann Grímarsnaut ok gátu varla skipat fyrir mannfæð, en létu eptir öll önnur skipin, kómu nú við Danmörku. Ok er Ingjaldr fréttir kvámu Hrólfs konungs, býðr hann þeim til veizlu þeirar, er hann hafði stofnat, erfi eptir föður sinn. Drukku þeir nú allir samt með miklum veg erfi Hrings konungs. Var þar ekki jafnmargt hjalat sem um dráp þeira Grímars, því at öllum þótti þat it mesta hreystiverk. Ok er þessu er lokit, lætr Hrólfr konungr stefna þing fjölmennt. Á því þingi er tekinn Ingjaldr til konungs eptir föður sinn yfir Danmörk alla. Sitr hann nú ok semr ríki sitt á þá lund, sem Hrólfr konungr gaf ráð til. Eptir þat býst nú í braut Hrólfr konungr af Danmörk með stórgjöfum sæmdr af Ingjaldi konungi. Ferr hann nú leiðar sinnar, þar til er hann kemr til Svíþjóðar með öllu heilu ok höldnu, en Ingjaldr konungr sitr um kyrrt at ríki sínu í Danmörku, ok skildust með inni mestu blíðu. Fór Ketill til Gautlands ok sitr þar um kyrrt.

Hrólfr konungr sitr löngum at Uppsölum, ok var þar vinátta góð með venzlum. Hrólfr konungr lagði mikinn kost til at búa drekann Grímarsnaut ok lét allan steina fyrir ofan sjá með ýmsum litum, bæði gulum, rauðum, grænum ok blám, svörtum ok samblöndnum, gulli lætr hann búa dreka höfuð, ennispánu ok alla svíra ok víða renna gulli í súðina, þar sem bæta þótti. Var hann hverju skipi skrautligri. Þótti hann svá bera af hverju skipi sem Hrólfr konungr af öðrum konungum, þeim sem váru í Norðrlöndum. Gerðist hann þá harðla víðfrægr af sinni stjórn ok vizku, sóttu margir ríkir menn á hans fund ok gerðust honum handgengnir ok veittu honum dyggiliga fylgd. Höfum vér þat heyrt, at í þann tíma hafi eigi nokkurt skip verit skipat frægrum köppum en drekinn Grímarsnautr, þótt vér kunnum þá eigi at nefna eða frá at segja. Sitr Hrólfr konungr nú í Svíþjóð með mikilli gleði ok prís þau missiri. Unni Þornbjörg drottning Hrólfi konungi stórmikit. Fann konungr, at hún var hverri konu vitrari ok meiri skörungr fyrir allra hluta sakir. Ásmundr var með konungi vel haldinn ok reyndist at öllu hraustr ok inn vaskasti. Virði konungr ok hann mest sinna manna. Hrólfr konungr hafði þriðjung Svíþjóðar til forráða. Hann hafði jafnan á sumrum útgerð fyrir landinu ok leitaði sér frægðar ok frama. Ok it næsta sumar eptir bardaga þeira Grímars hafði Hrólfr konungr verit í hernaði. Hann hafði víða herjat um Vestrlönd ok orðit gott til fjár ok frægðar. Um haustit heldr konungr til Svíþjóðar ok sitr þann vetr í kyrrðum.

XVI. KAPÍTULI

Þá réð konungr fyrir Garðaríki, er Hálfdan hét. Hann var vitr konungr ok vinsæll. Hann á dóttur eina fríða, þá er Álof hét. Hálfdan konungr unni mikit dóttur sinni. Þótti hún inn bezti kostr í öllu Garðaríki ok þótt víðara væri um leitat. Þórir hét maðr. Hann var öndugishöldr Hálfdanar konungs. Hann var bæði mikill ok sterkr. Hann var kallaðr járnskjöldr. Hann hafði lengi verit þar landvarnarmaðr.

Með Hálfdani konungi váru tólf berserkir. Þeir váru illir ok ódælir. Engan þeira beit járn. Tveir eru nefndir af þeim, hét annarr Hrosskell, en annarr Hesthöfði. þeir váru bræðr. Svá er frá þeim sagt, at þeir óðu elda ok gengu sjálfráðir á vápn, þá er berserksgangr kom á þá. Þeir drápu bæði menn ok fé ok allt þat, er fyrir varð ok eigi vildi undan þeim láta, ok eirðu engu, meðan sá óhugr var á þeim, en þá þetta rann af þeim, váru þeir svá máttlitlir, at þeir höfðu eigi allnær hálfan styrk sinn, ok var sem þeir væri þá svá veikir sem þeir menn, er í sóttum hefði legit. Helzt þat um dægr eða því nær. Hálfdan konungr hafði mikit traust á þeira framgöngu, svá at engir konungar treystu við hann at stríða. Konungr unni mikit dóttur sinni, ok þótt konungar bæði hennar, þá stukku allir undan við gys ok gabb, er berserkir gerðu at þeim. Þóttust allir hólpnir, er ór þessu kallsi kómust. Við þetta gerðist konungsdóttir kostvönd ok vildi engum játa, þótt hennar bæði. Sitja nú um kyrrt, því at öllum leiddist hennar andsvör.

XVII. KAPÍTULI

Þat var einn tíma, at Þornbjörg drottning talar við Hrólf konung: „Hvat ætli þér í sumar at starfa?“ Konungr svarar: „Í hernað ætla ek.“ Hún spurði: „Hafi þér nokkut spurt af ferðum Ketils, bróður þíns?“ Hann kveðst þaðan hafa enga frétt, – „eða kanntu oss af því at segja?“ Hún svaraði: „Þat hefi ek frétt, at Ketill fór austr í Garðaríki at biðja dóttur Hálfdanar konungs sér til handa. Svá hafa mér fréttir gengit, at hann hafi þangat haldit tveim skipum ok hann hafi gengit við tólfta mann inn í höll konungs. Þat hefi ek heyrt, at hann bar upp eyrendi sín vel ok sköruliga ok flutti sitt mál með mörgum snjöllum orðum, en hann fekk þau andsvör af konungi ok júmfrúnni, at honum þótti sér leitat lítils metnaðar, en berserkir hljópu upp með ópi ok miklum gný ok ráku þá út ór höllinni ok eltu þá til skipa með grenjun ok fáheyrðum látum. Þeir váru bæði barðir ok særðir ok þóttust fótum eiga fjör at launa, er þeir kómust undan. Slíkt höfum vér þar af spurt. Nú er oss svá flutt, at Ketill uni engu betr fyrir sína hönd eða sinni ferð en hann undi við yðra ferð, þá er fóruð fyrsta sinn til vár, ok hefir hans ferð orðit miklu hæðiligri. Mun hann brátt koma á yðvarn fund ok biðja yðr til þessar ferðar at reka sinnar svívirðingar.“ Hrólfr konungr svarar: „Ekki er hægt at koma ráðum við slíka menn við ákafa hans ok framgirni. Er nú vel, at hann gjaldi einræðis sjálfs sín, þar sem hann vildi ekki með várri forsjá fara.“ Hún bað hann eigi slíkt tala ok kvað þetta vera nauðsynja ferð at veita bróður sínum fullting, ok skilja þau tal sitt at svá mæltu.

Litlu síðar kemr Ketill á fund Hrólfs konungs ok segir honum greiniliga frá allri þeiri sneypu, er hann hafði fengit í Garðaríki. Hrólfr konungr kvað slíks ván vera, at svá hefði farit, – „því at þú ætlar at vinna allt með ákafa þínum.“ Ketill bað Hrólf konung nú til ferðar með sér, – „því at ek þykkjumst hafa of lítinn styrk til at rétta þá svívirðu, er til mín var ger.“ Var Ketill í allillum hug. Konungr kvað honum eigi mundu koma fyrir allt áhlaup hans ok orðaskrap, – „sýnist mér eigi líkligt til hefnda við slíka menn sem vér eigum um, því at hér mun bæði við þurfa fjölmenni ok harðræði. Nú skaltu fyrst fara heim í ríki þitt ok afla þér skipa ok manna. Sentu ok orð Ingjaldi konungi í Danmörku, at hann geri slíkt it sama, ok komið hér báðir at sumri, ok sjám þá, hvat oss þykkir tiltækiligast.“ Ok eptir þetta ferr Ketill heim í ríki sitt. Hafa nú allir ætlan ok tilbúnað um þessa ferð.

XVIII. KAPÍTULI

Nú er frá því sagt, þá er sumraði ok vetrinn var liðinn, at þeir Ketill ok Ingjaldr koma með fjóra tigu skipa vel búin at mönnum ok vápnum til Svíþjóðar. Hrólfr konungr hafði búa látit þrjá tigu skipa ok dreka sinn um fram. Váru þessi öll skip búin með miklum herskap ok vel búnu liði, biðu svá byrjar. Hrólfr konungr spurði drottningu, hversu henni segði hugr um þeira ferð, hversu takast mundi. Hún kvaðst vænta, at vel mundi takast, en kvaðst þó svá dreymt hafa, at þeir mundu koma eitthvert sinn í þessari ferð í krappan stað, svá at þeir mundu reyndir verða.

Ok er byrr kom á, tóku þeir þegar ok settu upp segl sín, svá hverr sem búinn var, ok var heldr veðrlítit í fyrstu. Hrólfr konungr varð síðast búinn. Gekk drekinn lítit, því at hann þurfti mikinn byr, sigldu svá sem leið liggr til Garðaríkis. En er þeir höfðu siglt um stund, tók veðrit at hvessa. Gekk drekinn þá skjótt eptir skipunum. Gerði þá veðr mikit. Konungr bað þá tengja saman skipin ok vita, ef þeir gæti svá haldizt. Ok er þeir ætluðu svá at gera, laust á ofviðri svá miklu, at þegar urðu skipin sundrskila. Varð þá at hlaða seglum ok rétta. Eptir þat kom á steinóðr útnyrðingr. Mátti þá eigi lengr rétta, ok sigldu þá við eitt rif. Gerðist þá svá veðrmikit, at reiði þeira slitnaði, svá at bæði gekk í sundr höfuðbendr ok aktaumar, ok gekk mjök sjór á þá, svá at fáir væntu sér lífs, þeir sem þar váru. Ok er þessi stormr var sem ákafastr, sleit frá drekann Hrólfs konungs ok rak at eyju einni, en með því at þar var höfn góð, en skip öruggt ok liðsmenn kænir, kómust þeir með heilu ok höldnu at landi. Þat var síð um kvöld, ok fell þá veðr ok gerði harðla blítt. Hrólfr konungr lézt vilja ganga á eyna ok vita, ef hann sæi nokkut til nýlundu. Ásmundr fór með honum ok tíu menn aðrir, en hann bað annat lið sitt bíða við skip ok bað þá bíða til nóns annan dag, ef hann gerði þeim vissu enga áðr.

Eptir þat gengu þeir upp á eyna. Þat var mikit land ok skógótt. Ok er þeir höfðu gengit um stund, fundu þeir skála einn á eyjunni. Hann var bæði mikill ok rammgerr, ok eigi þóttust þeir sét hafa jafnhátt hús. Hurð var aptr. Konungr bað þá upp lúka. Þeir hljópu á hurðina ýmsir, ok gekk engum upp. Konungr mælti þá: „Sá mun hafat afl í klóm, er þessari hurðu er vanr at lúka, ok skal ek freista, hvárt upp gengr.“ Konungr gekk þá til ok hratt upp með annarri hendi. Þeir gengu síðan inn ok lituðust um ok fundu eld ok brugðu skíði í ok báru innan um skálann. Sá þeir, at þar skorti eigi alls kyns varning. Sæng var þar búin harðla vel. Hún var stórliga mikil. Konungr lagðist niðr í sængina. Sá hann þat, þó annarr legðist til fóta honum jafnlangr, þá var sængin þó sýnu lengri. Þóttust þeir vita, at þar mundi eigi smámaðr fyrir ráða. Þar var ein súla fyrir framan sængina upp undir ásinn. Þar hekk á sverð eitt harðla mikit ok var hátt upp komit, svá at konungr gat hvergi nánd tekit til. Þá mælti Hrólfr konungr: „Hvárt skal nokkut hér vera í nótt ok bíða húsbóndans, þess er hér á fyrir at ráða, ok hætta til, hversu hann er heima at hitta, eða vili þér fara til skips ok hætta ekki til fundar við hann?“ Þeir báðu hann fyrir sjá, en kváðust ófúsir at bíða. Konungr mælti: „Á því em ek meir at bíða bónda, en þat má vera, at honum þykki vér helzt fjölmennir ok styggist hann við gestafjölda. Skal nú skipta liði. Skulu fjórir menn fara til skips, en vit Ásmundr ok aðrir fjórir skulu eptir vera. Þér skuluð segja, hvat oss dvelr, ok ef vér komum eigi til skips fyrir dagmál, þá fari þér ferðar yðvarrar. Mun vár þá ekki at bíða, því at þat er mín ætlan, at oss tjái ekki fjölmenni við þenna mann, því at jafnt mun hann fyrirkoma mörgum sem fám, ef hann er jafngildr sem ek ætla. Er mönnum þá nokkuru ljósara, ef þér komizt á braut ok segið þat, er þér sjáit, hvat orðit er af Hrólfi Gautrekssyni ok hans félögum. Þykki mér vera mega, at þessi skálabúi hafi nokkuru um ráðit vára hingatkvámu ok vili hann, at várn fund beri saman, skal nú ok hér bíða náttlangt.“ Eptir þat fóru þeir, sem konungr á kvaddi, ok fórst þeim vel til skips ok sögðu þat, er þeir vissu til konungs. Allir þeir váru mjök hræddir, hvé honum mundi at fara.

XIX. KAPÍTULI

Nú er at segja frá þeim Hrólfi konungi, at þeir eru í skála um kveldit. Konungr mælti: „Fýst væri mér á at fá þetta it stóra sverð, er uppi hangir.“ „Hvat er þar til ráðs?“ segir Ásmundr. Konungr mælti: „Þú skalt fara upp á herðar mér ok vita, ef þú gætir þá ofan tekit sverðit, ef þú stendr á öxlum mér.“ Ásmundr mælti: „Þat hygg ek, at þetta sverð sé svá þungt, at ek geti eigi valdit.“ Konungr mælti: „Styð þú þik við súluna annarri hendi, en létt annarri neðan undir sverðit, ok þegar er þú finnr, at þat er laust uppi, láttu þat sjálft hlaupa niðr með súlunni. Mun ek þá við taka.“ Ásmundr gerir sem konungr bauð ok ferr nú á axlir honum ok tekr neðan undir sverðit, en konungr í mót.

Líðr nú kveldit. Heyra þeir út dunur miklar, ok því næst kom þar inn maðr. Undruðu þeir þá lítt, þótt skálinn væri hár eða stórkostligr, því at þetta var inn hræðiligasti risi, svá at engan höfðu þeir sét fyrri svá stóran. Ekki var hann svá ljótr, at þat væri fádæmi, þess er hann var stórskorinn í andliti. Vel var hann búinn at klæðum. Hann hafði einn grábjörn á baki sér ok einn boga í hendi, harðla stóran. Ákafliga var hann móðr, ok þat ætluðu þeir, at hann mundi langt hafa at gengit. Hann gengr at eldinum öðrum megin ok kastaði niðr birninum. Hrólfr konungr heilsaði honum, en hann lét sem hann heyrði eigi. Síðan sundrar hann björninn skjótt ok fimliga, festir síðan ketil upp ok sýðr. Eptir þat tekr hann borð, breiðir á dúk ok berr fram vist ok drykk. Öllu þótti þeim hann því vel skipa. Eptir þat tekr hann til matar, etr ok drekkr heldr djarfliga. Ok eptir þat hann er mettr, varðveitir hann allt þat, er af gekk.

Svá er sagt, at hann býr borð í annat sinn miklu kurteisligar, setr fram handlaugar með hreinu handklæði. Eptir þat tekr hann til orða: „Ekki mun ek yðr þykkja boðrífr hér til, en þat er nú ráð, Hrólfr konungr, at ganga til matar við menn þína. Em ek eigi svá vesallátr, at mér þykki fyrir at gefa nokkurum mönnum mat um nætrsakir, þótt ótígnari menn sé en þér. Eruð þér mjök ágætir af mörgum snilldarverkum, er þér hafið unnit um fram aðra konunga.“ Konungr mælti: „Þetta er vel boðit ok mikilmannliga, sem líkligt er, at þér séið mikillar náttúru bæði um þetta ok annat, en mat ok drykk höfðu vér í nóg, áðr vér gengim frá skipi, ok þurfu vér nú eigi þess at sinni, eða hvert er nafn þitt?“ Hann svaraði: „Ek heiti Grímnir ok em ek Grímólfsson ok bróðir Grímars þess, er þú drapt. Þú tókt þar marga gripi, þá er ek þykkjumst eiga. Nú er þat satt, at þú ert engis góðs frá mér verðr, ok ekki gott skaltu af mér hafa, ok þótt þú værir hér með öllu liði þínu, skyldir þú aldri burt komast, en því bauð ek þér til matar, at ek ætlaða, at þú skyldir lítinn geig þar af fá. En þann inn mikla storm, sem þér fenguð, hann gerða ek at þér ok Ásmundi ok þeim, sem á drekanum váru, unst at drekann sleit frá. Þótti mér lítils vert um in önnur skipin, ok eru þeir komnir þangat, sem þeir vildu, því at ek gaf þeim hægan byr, en þú ert nú hér kominn með liði þínu heilu ok höldnu, sem með þér er á drekanum, ok skaltu aldri burt komast, því at hann er it bezta skip í yðvarri ferð. Skal ek ok svá greypiliga hefna bróður míns, þótt ek hafi eigi til öxi eða sverð, því at þat er yðr allt of gott at falla fyrir vápnum mínum, ok skal ek gefa ykkr Ásmundi grið náttlangt ok hugsa ykkr þá pínu, at sem mest reyni þrek ykkar. En þegar er ek vissa, at skilit var með þér ok liði þínu, gaf ek þeim hægan byr, ok eru þeir komnir þar, sem þeir vildu, því at ek hirti ekki at hafa ónáð af fjölmenni þínu.“ Risinn hafði skotit í eldinn járnteini, ok var klofinn annan enda, svá sem þat væri tveir fleinar. Þat færi var geigvænligt. „Ekki vissa ek,“ sagði Hrólfr konungr, „at ek hefði þér svá nær höggvit, ok er þat satt, sem mælt er, at yfirbætr liggja til alls, ok svá mun um þetta, ok muntu vilja taka bætr eptir bróður þinn?“ Risinn mælti: „Hræddr ertu nú, lítill karl, ok er þat at vánum, því at nú skal ek sýna þér lítinn þann leik, er ek geri við smápilta, er hér koma.“ Síðan brá hann upp járnteininum ok rak fleinana í gegnum tvá konungsmenn ok kastaði þeim dauðum innar um eldinn. Eptir þat rak hann í gegnum aðra tvá ok kastaði þeim dauðum til hinna. Síðan skók hann svá teininn, at þeim sýndist fjórir oddarnir á fleininum. Hann mælti þá: „Eigi þarftu, konungr, at vera svá hræddr, allt skaltu hafa lengri pínu ok meiri, þá er morginn kemr.“ Hrólfr konungr mælti: „Frest eru ills bezt, ok þykki mér skemmtiligt at sjá gamanleika þína slíka ok aðra.“ Þá mælti risinn: „Þar liggja dýraskinn í sætinu, því megi þit kasta undir ykkr, þar sem þit liggið í nátt, því at ek em svefnstyggr, ok þykki mér illt at heyra gnyð ykkarn yfir mér.“ Hrólfr konungr mælti: „Vit munum hér um búast við eldinn ok kasta ok svá skinnunum undir okkr, því at vit munum skjótt sofna.“ Risinn mælti: „Allt eru þit þá óhræddari en mik varir, ef þit sofið.“ Síðan rak hann hurðina í klofa ok mælti: „Nú veit ek víst, at þit komizt eigi á braut ór skála várum.“ Hrólfr konungr mælti: „Ekki munu vit til þess leita. Þykkjumst vit nú hafa fengit svá góðan húsbónda, at okkr tjár ekki at gera öðruvísi en hann biðr.“ „Til þess megi þit ætla,“ segir risinn, „at sá mun ykkr beztr at gera mér engar ónáðir ok liggja sem kyrrastir.“ Þeir kváðust svá gera mundu.

Leggjast nú hvárirtveggju til svefns. Risinn var orðinn móðr, ok sofnaði hann skjótt. Þá mælti Hrólfr konungr: „Hversu þykkist þú kominn, fóstbróðir Ásmundr?“ „Sjaldan verr en svá. Þykki mér þetta tröll illt við at eiga ok ekki hægt til órráða.“ Konungr mælti: „Aldrei mun sjá óvinr okkr fyrir koma, ok mun nokkut annat fyrir liggja.“ Konungr tók þá skíð eitt ok skelldi á þilit hjá sér. Risinn vaknaði við ok bað þá liggja kyrra – „ella slæ ek ykkr í hel með hnefa mínum.“ Eptir þat sofnaði hann. Hrólfr konungr skelldi þá enn skíðunni. Risinn snerist þá á aðra hlið ok vaknaði ekki ok talaði þá ekki um ok sofnaði fast. Konungr skelldi it þriðja sinn miklu skjallast, ok vaknaði þá risinn ekki við. Hrólfr konungr mælti þá: „Nú skal fara at með ráði. Vilda ek fyrst geta nát sverðinu, ok þætti mér líkligt, at þat mundi bíta risann. Nú skulu vit svá at fara sem í kvöld.“ Þeir gera svá, ok getr Hrólfr konungr nát sverðinu. Hann mælti: „Nú þykki mér þegar líkara okkar efni, ok skal nú með ráði at fara. Þú skalt reka í eldinn járnflein risans ok gera glóanda, ok vilda ek, at þú færir þessa tvá fleina í augu risans í því, er ek legg sverðinu á honum, ok ef svá berr til, forðum okkr sem skjótast innar um sængina.“

Hrólfr konungr bregðr nú sverðinu. Konungr þrífr upp kefli eitt ok gengr at sænginni djarfliga ok flettir af honum klæðum, ok sýndist harðla tröllsligr. Konungr leggr sverðinu svá fast, at þegar gengr í gegnum hann, undir höndina vinstri, ok jafnskjótt færði Ásmundr járnteininn í augu honum. Eplir þat skunduðu þeir innar um sængina. Hrólfr konungr kastaði keflinu utar til dyranna, ok kom í skíðahlaðann ok skall hátt við. Risinn hljóp upp skjótt ok hart utar til dyranna ok fálmaði höndunum ok ætlaði at grípa þá ok kreista með engri vægð, en með greypiligum sárum ok miklu umfangi fellr hann út á hurðina, svá at hún brotnaði í smá mola. Þeir gengu þá at ok börðu risann með stórtrjám, þar til er hann var dauðr, ok var honum þó heldr mikit til fjörs. Eptir þat færðu þeir hann út ór skálanum, ok urðu þeir at lima hann í sundr, áðr þeir kómu honum út. Þá var mjök morgnat, ok bjuggust þeir á braut. Ok er þeir váru skammt komnir, sá þeir lið sitt koma í móti sér með miklu vápnabraki, ok urðu þeir fegnir, er þeir sá konung heilan. Höfðu þeir ætlat til móts við risann ok hefna herra síns, ef þess þyrfti við, ok þótti þeim eigi betra at lifa eptir konung sinn. Síðan báru þeir mikinn fjárhlut ór skálanum ok marga ágæta gripi. Konungr hafði sverðit Risanaut. Þat var svá mikit, at þat var engum manni vápnhæft nema Hrólfi konungi ok var honum þó þungt.

XX. KAPÍTULI

Eptir þetta þrekvirki heldu þeir á brott ok fengu byr góðan, kómu við Garðaríki nær konungs atsetu. Þat var snemma morgins. Þar fyrir kenndu þeir sína menn. Urðu þar fagnafundir. Váru þeir Ketill ok nýkomnir. Spurðu þeir þá at um ferðir Hrólfs konungs, en hann segir svá sem gengit hafði. Þeim þótti honum hafa gæfusamliga tekizt ok þó mikilmannliga, lofuðu nú allir hans ferð ok frama. Ketill spurði Hrólf konung, bróður sinn, hvort þeir skyldu eigi þegar fara sem hermannligast ok veita konungi atgöngu. Konungr kvaðst eigi þat vilja. „Mun ek senda menn á konungs fund ok segja honum mína kvámu ok hvert várt eyrendi er. Vil ek, Ásmundr, at þú farir þessa ferð. Seg svá Hálfdani konungi, ef hann vill eigi unna Katli, bróður mínum, mægða við sik, at hann mun ófriði mæta eiga af oss. Viljum vér bíða konungs hálfan mánuð, ok safni hann liði at sér ok búist við bardaga. Ætlum vér þó at vinna þessa mey Katli til handa.“ Ferr Ásmundr nú við nokkura menn, kemr þann tíma til hallarinnar, er konungr sat yfir drykkjuborðum með hirð sína. Var þar gleði mikil. Ásmundr gekk í höllina at óviljuðum dyravörðum. Hann gekk fyrir konunginn ok bar fram eyrendi sín vel ok sköruliga, eptir því sem Hrólfr konungr ætlaði. Hálfdan konungr svarar: „Spurt höfum vér, at Hrólfr konungr Gautreksson er ágætr maðr, en með því at vér höfum áðr synjað Katli þessa ráðahags, sýnist oss eigi at játa, þótt þér séið nú komnir með meira styrk en þá var Ketill. Munu vér þenna kost kjósa at ráða til bardaga, með því at Hrólfr konungr hefir þar vel um talat, at vér megim safna oss liði.“ Þá mælti Þórir járnskjöldr, öndugismaðr konungs: „Þat er mitt ráð, herra, at þér stríðið eigi við Hrólf konung, því at þat mun yðr verða allt um megn. Er dóttir yðar fullsæmiliga gift, þó at Ketill fái hennar; er hann hraustasti maðr ok hugfullr. Munu þér þá fá trausta höfuðbendu, þar Hrólfr konungr er, því at engan vitum vér frægra í Norðrlöndum á allan hvatleik, vit ok hreysti, ok með vísu segi ek yðr satt, at týni þér virðing yðvarri, ef þér berizt við hann. Ok með því þér vilið eigi hlýða mínu ráði, þá skulu þér enga ván eiga minnar fylgdar, ok mun ek eigi bera minn skjöld í móti Hrólfi konungi.“ Þá hljópu upp berserkir konungs tólf saman. Var Hrossþjófr fyrir þeim. Hann mælti til Þóris: „Þetta er bæði mælt illmannliga ok þó ragmannliga at veita eigi konungi lið eptir megni ok þora eigi at berjast í móti einum lítils háttar konungi, ok óverðr ertu at hafa sæmdir af várum herra fyrir slík orð, ok þótt konungr várr hefði eigi fleiri menn en oss tólf berserki, þá skyldi hann þessa eigi at síðr til heljar færa með öllu liði sínu ok aldri heðan mannsbarn komast. Ætla ek mér at mægjast við Hálfdan konung, en brytja Hrólf konung hröfnum ok erni, en þér sendimenn verðið skjótt á brottu, ef þér vilið ómeiddir vera ok óbarðir. Segið svá konungi yðrum, at fyrr skal hann ván eiga at oss snarprar orrostu en Hálfdan konungr gifti dóttur sína þeim manni, er vér vitum mest vesaldar kregð ok heimskastr er í öllu, ef þreyta skal, ok er þat undarligt, er hann þorði optar þessa mála at leita, þar sem hann var eltr ok barðr sem hundr hjá stíu.“ Ásmundr svaraði: „Þat sé ek á þér, Hrossþjófr, at þú mælir feigum munni ok þér allir félagar, því at eigi óttast Hrólfr konungr yðr þótt þér væruð menn, en nú hálfu síðr, er þér skrektið sem ragar skógargeitur. Munu þér illa ills bíða ok eggið konung yðvarn ins mesta óráðs.“ Sneri Ásmundr út ór höllinni, en berserkir æptu ok grenjuðu á þá. Konungr bað þá þegja ok gera ekki sukk eða gnauð af sér, kvað karlmannligt at flytja eyrendi konungs síns.

Ásmundr kom aptr á konungs fund ok segir, hversu farit hafði, segir þá við bardaga búast eiga. Hálfdan konungr lét liði safna. Kom þar saman mikill herr á fám dögum. Bjuggust nú hvárirtveggju eptir. Ok þann sama dag, er þeir skyldu berjast, flutti Hálfdan konungr her sinn í mót Hrólfi konungi. Berserkirnir váru fremstir ok fara nokkut fráskila öðrum mönnum, því at þeir vildu einir kenna sik láta af öðrum hermönnum sakir ofbeldis ok mikils máttar.

Þá mælti Hrólfr konungr ok bað þá Ingjald ok Ásmund ok Ketil fylkja í móti Hálfdani konungi, en hann lézt vilja finna einn berserkina. Þeir kölluðu þat óráðligt. Konungr kvaðst ráða vilja ok gengr einn á móti þeim. Ok er þeir fundust, spurði konungr, hverir þeir væri, er svá létu stórliga, – „ok gangið fram ór fylking konungsins?“ Hrossþjófr sagði til nafns síns. Hrólfr mælti: „Veit ek gerla ætt þína. Hrosskell, faðir þinn, var mikill vinr Gautreks konungs, föður míns, ok skiptust þeir gjöfum við. En þar sem þú býðst at stríða í móti mér, þá vil ek segja þér eina litla frásögn ok gera þér kunniga ætt þína. Þat var á einum tíma, sem opt bar at, at faðir þinn kom við Gautland. Faðir minn tók honum vel ok bauð honum til veizlu, ok þat þá hann, ok var honum veitt it kappsamligasta. Sat hann þar mjök lengi. Faðir minn átti þá gripi, er ágætir váru. Þat váru stóðhross, hestr mikill ok vænligr, apalgrár at lit, ok með fjögur merhryssi, ok at skilnaði gaf Gautrekr konungr föður þínum marga dýrgripi, er ágætir váru, ok þessi stóðhross gaf hann honum. Föður þínum fannst mikit um gripina ok gjafirnar ok þó mest um hrossin ok þakkaði þessa gjöf Gautreki konungi með mörgum fögrum orðum. Skildu þeir, ok fór faðir þinn á braut með hrossin ok heim. Hann varðveitti þau virkuliga ok gekk til hvern dag. Ok eigi liðu langar stundir, áðr þat fundu menn, at föður þínum þótti hestrinn ekki jafngóðr sem verit hafði. Þat fundu menn ok, at honum þótti hrossin slík eða betri. Ok einn dag, er hann kom til hrossanna, fann hann hestinn drepinn ok lagðan með spjóti í gegnum. At þessu gaf hann sér ekki. Þat undra menn, er honum þótti eigi skaði at um slíkan grip sem hestrinn var, en því optar gekk hann til meranna, ok þeim fylgdi hann því fastara. Eitt var hrossit bleikt á lit. Þat þótti honum bezt allra hrossanna, ok um várit ætluðu menn, at fyl mundi í merinni bleiku, allir þeir, er hana sá. Svá er sagt, at stundir liðu, þar til er merrin berr. Varð þat öðruvísi en menn ætluðu; þat var sveinbarn, en eigi fyl. Faðir þinn lét taka ok fæða upp barnit. Þat var mikit ok frítt. Hann lét þenna svein heita Hrossþjóf ok kallaði sinn son. Ok er eigi kynligt, at þú rembist með, þar sem þú ert merarson. Hafði ok faðir þinn sjálfr drepit hestinn, ok eigi veit ek, hvárt hann hefir fleiri syni átt við þeiri meri, en sagt heyrði ek, at hann ætti þann annan son, er Hesthöfði hét, ok væri ok at honum hrossakyn, en þar sem þér eruð mjök líkir hverr öðrum ok allir illir ok ólíkir öðrum mönnum, þá er þat líkast, at þér séuð svá allir getnir.“

En við orð konungsins hljópu þeir upp með grenjun ok ópi allir berserkir. Þeir vildu allir senn í móti konunginum. Hrólfr brá þá sverðinu Risanaut ok hjó þann fyrst, er fremstr var. Beit þetta sverð svá þeira búka sem í vatn brygði, því at þeir váru allir hlífarlausir, því at ekki vápn hafði þeim áðr grandat. Lýkr þar svá þeira í millum, at Hrólfr konungr drepr þá alla ok varð drjúgum ekki sárr.

Þá sér hann, at saman síga fylkingar þeira Hálfdanar konungs ok þeira fóstbræðra. Hafði Hálfdan konungr lið miklu fleira. Hrólfr konungr snýr nú í bardaga í móti Hálfdani konungi. Var þessi bardagi bæði harðr ok langr. Váru þeir fóstbræðr inir áköfustu, en þar, sem Hrólfr konungr gekk fram, veik undan fylking Hálfdanar konungs, ok fell þar fjöldi.

Svá er sagt frá Þóri járnskildi, at hann vildi eigi berjast móti Hrólfi konungi fyrir þat, er Hálfdan virði ekki hans tillög. Konungsdóttir gekk upp í ina hæstu turna ok sá til bardagans. Hún sá drepna hrausta menn föður síns. Hún gekk þá heim til hallarinnar ok inn í höllina. Hún sá, at Þórir sat einn samt í öndugi ok þuldi í gaupnir sér. Hann hafði fóstrat meyna. Hún gekk fyrir hann ok mælti: „Þat er ráð, fóstri, at standa upp ok veita föður mínum, því at ek sé, at hann þarf yðvars trausts.“ Þórir leit við henni ok svaraði engu ok sat sem áðr, en hún gekk á brott. Ok er stund leið, gekk hún fyrir hann ok mælti: „Hví sætir þat, fóstri, at þú sitr svá fast ok hjálpar eigi feðr mínum, þar sem hann er svá mjök þurfi, ok er þetta mjök óheyriligt. Mun þér þetta ok til mikils ódrengskapar virt, þar sem þú ert hans öndugismaðr ok þegit af honum margar gjafir ok ráðit einn með honum öllu því, sem þú vildir.“ Hann leit þá reiðuliga til hennar ok svarar engu ok sat sem áðr, en mærin gekk í braut ok þótti fóstri sinn ófrýnligr mjök. Hún gekk þá at sjást um. Þá sá hún, at Hálfdan konungr ok hans fylkingar gengu fyrir, en hún sá Hrólf konung höggva til beggja handa. Hún efast nú í, hvort hún skal optar biðja fóstra sinn, ok verðr enn þat fyrir, at hún snýst at honum djarfliga ok leggr hendr um háls honum ok mælti: „Minn ljúfi fóstri, ek bið þik við hjálpa feðr mínum ok mér at verða eigi nauðig gift. Hefir þú ok heitit at veita mér eina bæn, þá er ek vil biðja þik, vil ek nú, at þú gangir í þenna bardaga ok veitir feðr mínum eptir megni, ok veit ek, at þú munir vel til duga.“ Járnskjöldr hratt meyjunni á hallargólfit hart. Hann var þá svá reiðuligr, at hún þorði eigi við hann at mæla. Hann sprettr þá á fætr. Þat heyrði hún, at hann blés við mjök. Hann grípr vápn sín ok klæðir sik skjótt ok fimliga.

Síðan gekk hann snúðigt til bardagans, skorti þar eigi mikit mannfall ok snarpa orrostu. Þórir gengr fram svá hart, at allt hrökk undan honum. Ok er stund leið, litaðist Hrólfr konungr um ok sá mikinn bug á fylking þeira Ingjalds ok Ketils. Sneri konungr þá þangat, en bað Ásmund berjast undir þeira merki, þar til er hann kæmi aptr. Ok er þeir fundust bræðr, spurði konungr, hversu at færi. Ketill kvað þungt veita. „Hér er kominn svá mikill óvinr, at ekki stendr við, ok líkari er hann trölli en manni.“ Konungr mælti: „Maðr mun vera, ok má vera, at hann sé nokkuru vaskari en aðrir menn.“ Konungr hjó þá með Risanaut á báðar hendr ok mætti engum svá fræknum, sterkum né dramblátum, at eigi fengi skjótt dauðann fyrir lífit. Ketill fylgdi fram hraustliga ok drap margan mann, ok gengu þeir í gegnum fylkingar, ok eptir þat hverfr Þórir þaðan, en konungr rétti aptr fylkingina. Ok er þeir höfðu barizt um stund, sá hann, at Ásmundr lét undan buga. Þá sneri konungr þegar aptr ok undir merki sitt. Hrólfr konungr lét þá fram bera merkit ok fylgdi því með mikilli atsókn. Hálfdan konungr gekk vel fram ok var inn fræknasti við bardaga ok inn hraustasti framgöngumaðr ok felldi margt manna. Þórir var ok þar kominn ok gekk fram harðliga með stórum höggum, ok gerði hann skjótt um við alla, þá honum viku mót. Ok þegar hann sér Hrólf konung, víkr hann skjótt undan ok þangat, sem þeir Ketill váru fyrir, gengr þar fram með miklu kappi sem fyrr ok fellir hvern um þveran annan, svá at ekki stendr við. Hallaðist nú skjótt bardaginn á þá fóstbræðr.

Sér Ketill, at eigi mun svá búit hlýða, ferr til móts við Hrólf konung, bróður sinn, ok mælti: „Undarligt þykki mér þat vera, at þú ræðr eigi af meinvætti þessa, er oss gerir svá mikinn skaða, ok mundu vér fyrir löngu sigr hafa, ef þetta tröll hefði eigi oss í móti gengit. Vér höfum eigi fundit þat fyrr en nú, at þú hafir eigi verit vel hugaðr eða eigi jafnan þar fram gengit, sem mest raun hefir at verit, utan nú í dag brestr þik áræði við spellvirkja þenna, ok sýnist oss svá sem hvárr ykkar forðist annan. Nú með því at þér vilið eigi fyrirkoma þessum manni, ef mann skal kalla, þá fá þú mér sverðit Risanaut ok vita, hvárt mér bilar áræði, ef ek komumst í færi.“ Konungr svarar: „Mikit er um ákafa þinn, ok vel mundi þér fram bera, ef þú værir eptir því forsjáll sem þú ert framgjarn, eða hyggstu munu vega með því vápni, er ek fæ varla borit?“ Ketill svaraði: „Gerla veit ek þat, at mér er ekki vápn í sverðinu, en eggja verð ek þik með nokkuru.“

Konungr snýst þá með Katli. Skorti eigi, at þar var inn ákafasti bardagi ok mikil atsókn. Þórir járnskjöldr var þar fyrir ok hjó á báðar hendr ok felldi margan mann til jarðar. Konungr snýr nú með nokkura menn á móti Þóri, ok var þá hörð svipan. Þat sá konungr, at eigi mátti svá búit standa, en sá, at Þórir vildi þó eigi bera vápn á hann ok fór æ undan. Konungr gekk þá svá nær honum, at hann hjó þann, er fyrir honum stóð, ok annat sinn seildist hann yfir herðar honum með sverði ok drap þann, at baki honum var. Þá fell maðr fyrir fætr konungi, ok rasaði hann um þann nær til falls, ok við þat stakk konungr sverðinu við Þóri, er þá bar saman í rasinu, en Þórir snaraðist frá ok brá at sér klæðunum, ok nokkuru síðar sá konungr hann hvergi, ok var hann horfinn ór bardaganum.

Konungr eggjaði þá lið sitt til framgöngu, en hann sjálfr víkr móts við Hálfdan konung. Var þá þegar auðsýnt, er á gekk í nokkurn stað, flýði þá hverr at öðrum, þeir sem lífit þágu. Hálfdan konungr flýði til borgarinnar með því liði, sem undan komst, en fjöldi var fallinn. Margt hafði ok fallit af þeim Hrólfi konungi. Konungr bað sína menn fara til skipa, þá er sárir váru.

Hrólfr konungr bað Ásmund ganga með sér. Þeir gengu til skógar, en annat lið þeira til skipa. Ásmundr mælti: „Hvat vili þér forvitnast í skóg þenna?“ Konungr mælti: „Þá er bardaginn var sem harðastr, skeinda ek með sverði mínu þann inn mikla mann, er oss gerði mesta manntjón, ok hann vilda ek gjarna finna, því at ek hygg, at hann gengi á þenna skóg.“ Ásmundr mælti: „Hyggr þú eigi, at hann hafi dáit af þessu sári, en ek veit, at þú munt vilja drepa hann.“ Konungr mælti: „Þat er eigi, því at vilda ek finna hann, ok gjarna vilda ek græða hann, ef ek mætta, því at betri þykki mér hans fylgd en tíu annarra, þótt gildir sé.“ Ásmundr mælti: „Þat er líkast, at tröll þetta sé gengit inn í hamra ok finnist eigi.“ Konungr mælti: „Eigi mun svá vera, ok skal ek freista, ef hann finnst.“ Ok er þeir höfðu gengit nokkura stund um skóginn, kómu þeir í rjóðr eitt, ok undir einni eik sá þeir mann einn liggja. Hjá honum var mjök blóðugt. Hann var harðla mjök fölr. Vápn hans lágu hjá honum. Konungr gekk at honum ok mælti: „Hverr er þessi maðr, er hér liggr?“ Hann svaraði: „Gerla kenni ek þik, Hrólfr konungr Gautreksson, bæði sakir vaxtar ok fríðleiks. Þykkjumst ek ok vita, at því muntu hér kominn, at þú munt vilja drepa mik, má vera, at þú kallir til þess nógar sakir, en nafni mínu vil ek eigi leyna þik, menn kalla mik Þóri járnskjöld.“ Konungr mælti: „Hefir þú barizt í móti oss í dag ok fellt marga vára menn?“ Þórir mælti: „Þat er satt, ok vel mætti ek hafa gert yðr meira illt, ef ek hefði viljat, en því at ek vissi, at Hálfdan konungr mundi fá ósigr fyrir þér, þá var ek tregr í þenna bardaga, því at ek þóttumst vita, at annarhvárr okkar mundi fyrir öðrum hníga; fór ek því undan, sem ek mátta, því at mér þótti þat óbætiligr skaði ríki þínu, ef þér yrði fyrir komit, ok því gekk ek eigi af megni í móti þér. Varð þat ok ekki at þínum vilja, þótt ek fengi þetta sár.“ Þá mælti Hrólfr konungr: „Þú munt vera ágætr maðr í framgöngu, eða viltu þiggja grið af mér?“ Þórir svaraði: „Þat ætla ek nú litlu skipta.“ Konungr mælti: „Ertu mjök sárr?“ Þórir kvað lítit bragð at því, – „en þó fekk ek þá skeinu af sverði þínu, at mér er síðan nokkuru stirðara en áðr, ok get ek, at þó hafi lítt tekit.“ Konungr bað hann sýna sér. Hann fletti þá af sér klæðunum. Sá konungr, at ristinn var á honum allr kviðrinn, ok helt ekki nema lífhinnan. Konungr mælti: „Mikit er sár þitt, svá at þú munt varla græðandi, en þar sem eigi liggja iðr þín úti, þá mun ek leita þér lækningar, ok vil ek bjóðast til at græða þik, ef þú vill gerast minn maðr ok veita mér fylgd ok þjónustu. Þórir mælti: „Ef ek skal nokkurum manni þjóna, þá kýs ek eigi annan heldr til þess en þik, en með því vil ek líf þiggja, at þú gefir Hálfdani konungi grið ok öllum hans mönnum, því at ekki aflar hann því at standa í móti yðr.“ Konungr lézt þat gera mundu, ef hann fengi vald á konungi. Síðan fægir hann sárit, ok eptir þat tekr hann nál með silkiþræði ok saumar aptr sárit. Síðan bar hann á smyrsl öll þau, er honum þóttu gróðrvænligust, bindr um ok býr um með öllu, svá sem honum þótti líkligast, ok þótti þá allan sviða ok verk ór taka, ok náliga þóttist hann færr, hvert er hann vildi. Síðan fóru þeir til skipa ok váru þar um nóttina.

Um morguninn þegar í ár býr Hrólfr konungr lið sitt ok ferr til borgarinnar. Varð þar engi viðtaka. Var Hálfdan konungr handtekinn, ok gaf Hrólfr konungr honum grið fyrir bæna sakir Þóris á þann hátt, at Hrólfr konungr skyldi einn öllu ráða þeira í millum. Játar þá Hálfdan konungr at gifta Katli dóttur sína. Síðan ferr Hrólfr konungr til skipa ok lætr binda sár sinna manna, en heygja þá, sem fallit höfðu. En Hálfdan konungr lét búa til veizlu ok býðr til mörgu stórmenn í ríki sínu, ok at ákveðnum tíma kemr Hrólfr konungr með öllum sínum mönnum til þessarar veizlu, drekka nú allir samt glaðir ok kátir með blíðri vingan ok góðu samþykki. Stendr þessi veizla sjau nætr með inum mesta prís, ok at þessi veizlu fær Ketill Álofar sér til konu með góðu hennar samþykki ok svá föður hennar, gefr hann með henni mikit fé í gulli ok silfri ok mörgum dýrgripum. At þessi veizlu gefr Hrólfr konungr bróður sínum allt Gautland ok þar með konungs nafn. Ok at lokinni þessi veizlu heldr konungr Hrólfr braut með öllu sínu föruneyti, sæmdr af Hálfdani konungi mörgum dýrum gjöfum. Einn af þeim gripum var horn svá ágætt, er hann kallaði Hringhorna. Þat var með þeiri náttúru, at svá hátt gall í því, ef af var drukkit, at heyrði um valska mílu, ef þat boðaði fyrir tíðendi, en ekki náði þá drykk ór því heldr en áðr, ef eigi var rétt af drukkit. Mikill gullhringr var í stikli hornsins. Þetta þótti vera mikil konungs gersemi. Hrólfr konungr vildi ekki annat en Þórir færi með honum, ok þótti Hálfdani konungi hann mest at láta. Skildu konungar nú með mikilli blíðu; þóttist Hálfdan konungr sjá, at Hrólfr konungr var mikit afbragð annarra konunga. Þótti öllum mikils vert um styrk hans ok harðfengi, er hann hafði einn yfirunnit ok fyrir komit tólf berserkjum, þeim er þeir ætluðu, at ekki mundi bella ok jafnan höfðu áðr mikinn sigr unnit.

Eptir þetta halda þeir brott af Garðaríki með fengna konu ok marga aðra góðgripi, koma heim til Svíþjóðar. Verðr allt fólk þeim fegit, ok drukku þar fagra veizlu með fagnaði. Ok eptir þat fór Ingjaldr heim til Danmerkr, en Ketill til Gautlands, ok setjast í ríki sín, skipuðu ok stjórnuðu með miklum veg ok sóma, en Hrólfr konungr sat í Svíþjóð ok þeir Ásmundr. Þann sama vetr andaðist Eirekr konungr í Svíþjóð. Tók þá Hrólfr konungr ríki allt undir sik ok gerðist einvaldskonungr yfir Svíþjóð ok öllu því ríki, er Eirekr konungr hafði stýrt. Hrólfr konungr hafði getit son við drottningu sinni, þann er Gautrekr hét. Hann var snemma mikill ok þroskavænligr. Ráða um stund allir þessir konungar ríkjum sínum með náðum ok góðu samþykki, ok líða svá fram nokkurir vetr.

XXI. KAPÍTULI

Konungr réð fyrir Írlandi, er Hrólfr hét. Hann var mikill fyrir sér ok ódæll. Hann var blótmaðr. Hann átti sér eina dóttur barna. Sú heitir Ingibjörg. Hún var vitr kona ok væn, ok þótti engi betri kostr á Írlandi. Hennar höfðu beðit margir ágætir konungasynir, ok vildi faðir hennar eigi gifta hana. Höfðu þeir þessa leitat bæði með ráðum ok með orrostu, en Hrólfr konungr var svá forspár, at af sinni illsku ok vándum átrúnaði vissi hann fyrir kvámu þeira ok hafði jafnan þá her óvígan, er þeir ætluðu at koma honum á óvart. Hann sjálfr var ok inn mesti berserkr til framgöngu, svá at hann felldi marga kappa í einvígum, þó at honum byði á hólm, ok fyrir slíkra hluta sakir varð hann frægr, svá at engir konungar fýstust við hann at keppa, hafði hann ok nú langan tíma svá setit í náðum, at engi konungr hafði strítt á hans ríki, því at allir óttuðust hans harðfengi.

Einn tíma er þess við getit, at Ásmundr kemr at máli við Hrólf konung Gautreksson: „Svá er mál með vexti, herra, at ek vildi staðfesta ráð mitt ok kvænast. Gerist faðir minn mjök aldraðr, ok á ek at taka ríki eptir hans dag.“ Hrólfr konungr svaraði: „Hvar horfir þú, fóstbróðir, á um þetta mál?“ Ásmundr svaraði: „Hrólfr heitir konungr, er ræðr fyrir Írlandi, mikilhæfr maðr. Hann á dóttur væna ok vitra, er heitir Ingibjörg. Hennar vilda ek fá ok hafa þar til yðvarn styrk ok harðfengi at ná þessu ráði mér til handa.“ Hrólfr konungr svaraði: „Eigi mun þér Hrólfr konungr ókunnigr vera. Hann er fullr upp galdra ok gerninga, ok má honum ekki á óvart koma. Er ok illt at sækja Írland með her útlendum. Þar er fjölbyggt, en grunn mikill fyrir landinu, svá at þar við kemst ekki nema með smáskipum, ok hefi ek heyrt, at nokkurir mikils háttar menn hafi beðit þessar meyjar ok engi fengit nema skömm ok svívirðing af konungi þessum. Nú veiztu, fóstbróðir, at oss ganga ekki svá mjök kvánbænir, þar sem vér verðum at sækja með bardögum ok styrjöld ok miklum mannskaða, ok þótt konungarnir sjálfir vili eigi stríða í mót oss, þá taka konurnar sjálfar ok halda bardaga oss í móti með mörgum vélræðum. Nú munu vit leita oss léttara en ganga í fang Hrólfi konungi. Með slíkum hug ætla ek ok vera Svía ok Gauta ok Dani, at þeim þykki mál at létta þessu sukki ok hernaði ok hafa eigi svá mikinn kostnað sumar frá sumri.“ Þat fann Ásmundr, at konungr fór mjök undan ok taldi allar latar á um ferð þessa. Vissi hann þat ok, at Írakonungr var illr viðreignar ok hann hafði skemmiliga leikit þá, er þangat höfðu mægða beðit. Lék Ásmundi þó ekki annat í skapi ok taldi jafnan um fyrir konungi ok bað hann fá sér til styrk, þótt hann vildi eigi fara sjálfr, ok leggja ráð til með honum. Konungr kveðst ætla, at þat mundi til lítils koma, utan mannskaða fengi hann því meira. En er Ásmundr sá, at konungr var fastr fyrir um þetta mál ok ótalhlýðinn um þat, sem hann beiddi, þá biðr Ásmundr drottningu túlka sitt mál ok segir henni sinn vilja, ok svá segir hann henni viðtal þeira konungs. Drottning kveðst gjarna vilja gera hans vilja í öllu því, er hún orkaði, – „en til þessarar yðvarrar beiðslu kann ek sízt að leggja, með því at ek kann eigi þau ráð til gefa, at yðar frami eða sæmd mætti aukast við, þar sem svá er við illan um at eiga sem Hrólfr Írakonungr er, því at hann er harðr konungr ok illrar náttúru. Sér Hrólfr konungr Gautreksson slíkt, þar sem hann er vitr ok forsjáll ok getr mörgu nær.“

XXII. KAPÍTULI

Ok eitthvert sinn er þess við getit, at þau talast við Hrólfr konungr ok drottning. Hún spyrr, hvárt hann skyti undan ferðinni við Ásmund, fóstbróður sinn, til Írlands. Hann kveðst víst þat hafa gert. Hún mælti: „Þat gerir þú illa, því at eigi veit ek þann mann, attu ættir heldr sæmdar at leita en honum. Hefir hann yðr lengi vel fylgt ok þjónat kurteisliga ok verit með yðr í margri hreystiferð ok þolat með yðr bæði blítt ok strítt ok reynzt jafnan inn vaskasti maðr.“ Konungr mælti: „Ekki ganga oss kvánbænir svá auðveldliga, þótt eigi sé við slíka heljarmenn at eiga sem er Hrólfr Írakonungr. Munu vér létta af um kvánbænir þessar, eða hvert ráð sér þú til, er þú fýsir svá mjök þessar ferðar, þat er vænast sé til framkvæmdar um várt mál?"Hún kveðst þar engi ráð kunna til at leggja, kvað þat meir takast mundu – „eptir auðnu ok tilstilli yðru, herra, ef þér komið fram ferðinni. Er þat mitt ráð, at þér hafið ekki mikit lið til ferðar þessar. Vil ek, at þeir siti eptir Ketill ok Ingjaldr ok hafið þér ekki lið af þeira ríkjum, því at þeim mun þrátt þykkja þessi útboð á liggja. Þórir járnskjöldr, vil ek, at hér sé eptir til landvarnar, meðan þú ert í bruttu. En þit Ásmundr skuluð fara ok hafa eigi meira en tíu skip ok hundrað liðs á hverju, en drekann it ellefta. Þykkjumst ek þat vita, ef ykkar aptrkváma seinkast, at þeir Ketill ok Ingjaldr munu þá eigi um kyrrt sitja. Þykki mér ok líkara, at yðvar verði hefnt, ef þess þarf við, ef slíkir menn lifa eptir sem þeir eru.“ Hrólfr konungr mælti þá til Ásmundar: „Nú með því, fóstbróðir, at ek fari með þér ferð þessa, slík sem hún verðr, skaltu til vinna nokkut. Mér er svá flutt, at faðir þinn eigi dóttur fagra, þá er Margrét heitir. Þessa mey skaltu játa í mína forsjá til giftingar.“ Ásmundr lézt þat gjarna vilja, kveðst því treystast, at konungr mundi miklu betr fyrir sjá en hann sjálfr.

Eptir þetta hafa þeir tilætlan á um ferð sína, ok at sumarmagni váru þessi skip albúin ok þat lið, sem konungi skyldi fylgja. Þórir vildi fara ferð þessa, en konungr vildi þat eigi. Þórir lézt gera mundu sína ferð, sem honum líkaði, þegar konungr væri á brottu, en kvaðst eigi skyldu vera í konungs föruneyti, nema konungr vildi, ok líkaði honum illa, er hann skyldi eigi ráða ferðum sínum. Konungr bað hann hafa landráð ok ríkisstjórn. Þórir lézt þat hyggja, at Hrólfr konungr þyrfti meir aðra umsjá, áðr hann kæmi aptr ór þessari ferð, ok skildu þeir við nokkura fæð. Hrólfr konungr átti enn annan ungan son við drottningu, þann er Eirekr hét. Gautrekr, sonr Hrólfs, var þá ellefu vetra, er faðir hans fór ór landi.

XXIII. KAPÍTULI

Nú er frá því at segja, þegar þeir váru búnir, heldu þeir á brott af Svíþjóð ok vestr í haf. Gaf þeim heldr lítt, fengu veðr stór ok óhæga byri. Þeir höfðu mikla myrkva, tókst þeim heldr ógreitt, lágu löngum við eyjar ok annes, mættu þar jafnan víkingum. Fóru þeira skipti svá, at Hrólfr konungr hafði jafnan sigr. Svá er sagt, at á áliðnu sumri kómu þeir við England. Þá réð fyrir Englandi Ella konungr. Hann var ríkr konungr ok ágætr, ok er hann spyrr kvámu Hrólfs konungs Gautrekssonar, sendir hann menn á fund hans ok býðr honum til veizlu með svá mikit lið sem hann sjálfr vildi. Hrólfr konungr bar þetta boð fyrir sína menn ok spurði, hversu fýsiligt þeim þætti at sækja veizluna. Þeir báðu hann fyrir sjá. Konungr kveðst mundu til ætla ok bjóst með hundraðs liði.

Svá er sagt, at Ella konungr átti dýr eitt. Þat var svá grimmt ok ólmt, at þat eirði engu því, sem því var á vísat. Þat var bæði mikit ok sterkt. Þat var leó. Þetta dýr höfðu þeir svá vanit, at þat grandaði engu utan þeim, er konunginum veittu mótgang ok hann vildi því á vísa, en þat var spakt ok kyrrt við alla hirð konungsins ok alla þá, er konungrinn vildi, at með honum væri í friði ok náðum. Konungi þótti góðr gripr í dýrinu, því at þegar ófriðr var gerr á ríki hans, lét hann slá lausu dýrinu, ok drap þat niðr á lítilli stundu fjölda manns, svá at hundruðum skipti. Var þat svá öruggt til landvarnar, at engir konungar treystust á England at stríða, síðan þeir vissu athæfi þessa dýrs.

Tveir menn eru nefndir með hirð Ellu konungs, hét annarr Sigurðr, en annarr Bárðr. Þeir váru mikils metnir. Þeir geymdu ok varðveittu þetta dýr; var þat hversdagsliga bundit sterkliga með járnviðjum. Þessir bræðr váru ójafnaðarmenn miklir ok heldr illfúsir. Ok er þeir urðu þess varir, at Hrólfi konungi var þangat boðit með sínu föruneyti, mælti Sigurðr: „Hvert ráð skulu vit þat gera, at konungr þessi tapi sæmd sinni, er svá mjök er lofaðr af öllum mönnum, því at mér þykkir þat illt at vita, ef hann fær hér nokkurn frama af konungi várum?“ Bárðr svaraði: „Þat er helzt mitt ráð, at vér farim á skóg þann, er á leið þeira er, ok hafim með okkr dýr konungsins ok slám því lausu, þá er við sjám ferð þeira. Mun konungr þessi eigi svá mikils máttar, at hann sigri dýrit, heldr mun þat honum verða at skaða. Færi þá sem skyldi ok ek vildi.“ Þeir fara nú með dýrit á skóginn ok leynast þar, þar til er þeir sjá ferð Hrólfs konungs. Þeir höfðu áðr dýrit ært með víni ok alls kyns drykk inum sterkasta. Slógu þeir síðan laustu dýrinu ok létu hlaupa, en fálu sjálfa sik.

XXIV. KAPÍTULI

Nú er at segja frá Hrólfi konungi. Hann gengr upp við hundrað manna ok ætlar á fund konungsins. Ok er þeir hafa litla hríð gengit, heyra þeir á skóg brak ok ógurlig læti. Ásmundr tók til orða: „Herra,“ segir hann, „hvat látum heyrum vit?“ Konungr biðr þá stað nema ok hugsa til, hvat látum vera mun, en þat kunni engi þeira at skynja, utan þeim þótti mikit ok öskurligt at heyra til þessa. Konungr mælti: „Þat hefi ek heyrt, at Englakonungr eigi dýr þat, er sé harðla mikit ok grimmt ok illt við at eiga. Má vera, at eigi sé allt af trúnaði við oss gert. Nú vil ek, at þér nemið hér stað en ek vil, at vit Ásmundr gangim fram ok forvitnumst, hvat látum þetta mun vera.“ Þeir gera svá, ok er þeir hafa litla hríð gengit, sjá þeir dýrit, at þat leikr sér í skóginum. Leó sýnir mátt sinn ok kastar hala sínum í hring um eikrnar ok kippir svá upp með rótum. Síðan grípr hann með klónum ok kastar í lopt upp, sem þá er köttr leikr at fuglum. Ásmundr mælti: „Hví mun sjá ófagnaðr svá láta?“ Konungr mælti: „Þat munda ek ætla, at því mundi dýrit leikit vera, at þat mundi ært vera áðr af drykk.“ Ásmundr mælti: „Sé ek þat, at aldri komumst vit fram fyrir þessum óvin.“ Konungr mælti: „Vit skulum taka annat ráð. Hér út af veginum stendr einn hár stofn. Þar er þröngr skógr fram at götunni. Þar skaltu fara upp á stofninn ok standa þar. Ek skal hafa þik at agni við dýrit, en skal fela mik þar í hjá, ok þá er dýrit geysist fram at þér, þá skaltu hlaupa út í skóginn, en ek mun vita, at ek fái nokkut færi á því. Þætti mér vera mega, at þat festi sik í skóginum, því at hann er mjök þröngr. Þú skalt hrína sem þú mátt hæst ok líkast svíni, því at þat má hann með engu móti heyra, ok þat eitt veit ek hann óttast. Sú er hans náttúra.“ Ásmundr gerði svá sem konungr bauð.

Nú ferr þetta eptir því, sem konungr gat til, at þegar er dýrit sá manninn, hleypr þat at með ákefð ok grimmleik ok þegar fram í millum eikanna. Ásmundr gerir sem honum var boðit, hrín sem hann má hæst. Ok er dýrit heyrir þessi læti, nemr þat stað ok bregðr höfðinu milli fóta sér ok þröngvir með leggjunum at eyrum sér svá fast, at hann vildi eigi svínshríninn heyra. Hrólfr konungr hljóp þá upp ok hjó með sverðinu ok í sundr hrygg dýrsins fyrir framan mjaðmirnar, ok deyr dýrit þegar í stað. Ok er þetta sá þeir bræðr, Sigurðr ok Bárðr, hlaupa þeir heim til hallarinnar, sem þeir mega skjótast, ok segja Ellu konungi þenna inn fáheyrða atburð, hversu Hrólfr konungr hafði dýrit unnit, þat er þeir ætluðu, at ekki mundi bella. Konungr spurði, hversu þetta hefði at borit, en þeir sögðu allt sem farit hafði. Konungr verðr þeim stórliga reiðr fyrir sínar tiltekjur ok kvað eigi þeira færi at þreyta hamingju við Hrólf konung ok lét taka þá báða ok setja í bönd, en Ella konungr sjálfr ferr í móti Hrólfi konungi með miklu liði ok kvað líkligt, at Hrólfr konungr ætlaði þetta af hans velræðum vera, er þessir menn höfðu á hendr tekizt.

Eptir dráp dýrsins snúa þeir Ásmundr ok Hrólfr konungr aptr til manna sinna, ok mælti Hrólfr konungr: „Vér skulum fara, sem vér höfum áðr ætlat, því at ek hygg, at þetta sé eigi ráð Ellu konungs, ok þat er mín ætlan, at honum þykki mikill skaði at dýrinu, ok vil ek sjálfr segja honum.“ Þeir fara nú þar til, er þeir koma fram ór skógi ok geta at líta, at mikit fjölmenni ferr í móti þeim. Þat var vel búit at vápnum. Þeir þykkjast nú vita, at ófriðr mun vera. Þá mælti Hrólfr konungr: „Annathvárt er nú, at konungr þessi er fullr upp flærðar ok undirhyggju ok hefir þetta hugsat þegar í fyrstu at svíkja oss með níðingskap, eða elligar er þetta ekki hans ráð, ok hafi nokkurir vándir menn þetta tekizt á hendr ok gert þetta til óvinganar vár í milli, ok þat munda ek hvergi síðr ætla. Gerum oss nú sem traustasta ok göngum djarfliga í móti þeim ok látum engan bilsbug á oss sjá, hvárt sem þeir vilja oss gott eða illt, ok ef þess þarf við, deyjum heldr við sæmd en lifum við skömm.“ Þeir herða þá hugina ok báðu þann aldri þrífast, er eigi dygði sem mætti. Þeir fóru með fylktu liði. Hrólfr konungr fór í miðri fylkingu sinni ok hafði bert sverðit Risanaut, ok létu allvígmannliga.

Ok er þetta sér Ella konungr, lætr hann bregða upp friðskildi ok ríðr sjálfr í mót Hrólfi konungi ok fagnar honum vel ok endrnýjar þá enn boðit við Hrólf konung. Ok er Hrólfr konungr sér blíðu bragð á Ellu konungi, tekr hann því vel, fara þá allir saman til borgar, er þar fyrirbúinn inn bezti fagnaðr ok harðla fögr veizla. Talast konungar þá við. Hrólfr konungr mælti: „Ek vil yðr kunnigt gera, at vér munum hafa unnit yðr mikinn skaða í því, at ek drap dýr eitt, þat sem mér er svá flutt, at yðr muni svá mikill skaði at vera. En með því at ek þóttumst eiga hendr mínar at verja, þá gerðum vér af því þetta, en fyrir utan allan mótþróa við yðr; en allt þat, sem þér þykkir í þessu misboðit, þá vil ek svá bæta, at yðr megi vel líka.“ Ella konungr svarar: „Sýni þér í þessu sem mörgu öðru sanna vizku, at þér bjóðið bætr fyrir þat, er aðrir ætti þér at bæta. En sakir þess, at þú eignar eigi þetta várri ódyggð, þá vil ek þá menn gefa undir yðvarn dóm ok refsing, er þessu eru valdandi,“ lét síðan sækja þá bræðr, Sigurð ok Bárð. Váru þeir báðir bundnir leiddir fyrir hann, ok sögðu þeir sjálfir sína ráðagerð. Eptir þat bað Ella konungr Hrólf konung dæma þeira mál eða hvern dauða, at hann vildi, at þeir hefði. Hrólfr konungr svaraði: „Öll þau lögbrot, sem yðrir menn gera, þá eigi þér, herra, dóm á þeim, en ef þér vildið nokkut gera fyrir minn bænarstað, þá vilda ek, at þú gæfir þeim líf ok færi þeir í brott ór þínu ríki ok hefðu þeir þat fyrir sinn ótrúleika.“ Ella konungr mælti: „Þat er þó satt at segja, at fára konunga maki muntu vera á mildi þína, ok skal þetta gerast eptir þínum vilja.“ Lét konungr leysa þá ok fekk þeim skip ok fé nokkut, ok fóru þeir ór landi, ok eru þeir ór þessi sögu.

Eptir þetta taka konungar tal með sér, spyrr Ella konungr eptir um ferð Hrólfs konungs, en hann segir honum allt eptir því, sem ætlat var. Konungr kvað þat vera heldr óvænliga ferð, kvað Hrólf Írakonung vera heldr harðan ok illan við at eiga ok bað Hrólf konung eigi ætlast til þessarar ferðar á þessu sumri, bauð honum við sér at vera með hundrað manna, en þeir vistaði annat lið hans þar á Englandi nær sér, ok þetta boð þiggr Hrólfr konungr. Hafði Ella konungr þar fyrirætlan ok alla tilskipun með kostnaði. Sitr Hrólfr konungr nú á Englandi við öllu liði sínu með mikilli gleði. Veitti konungr þat it kappsamligasta. Líðr nú svá fram um hríð.

XXV. KAPÍTULI

Þess er getit, at þeir Hrólfr konungr ok Ásmundr gengu út um staðinn einn dag at skemmta sér, ok er þeir ætluðu heim at ganga til hallarinnar, kom at þeim kerling ein. Hún gekk við tvá stafi. Kerling setti upp nasirnar ok mælti: „Hverir eru þessir inir tíguligu menn?“ Þeir sögðu til sín. Kerling mælti: „Er þetta inn ágæti konungr, Hrólfr Gautreksson, ok væra ek sæl, ef ek hefða hann fundit.“ Konungr mælti: „Hvat vildir þú Hrólfi konungi?“ „Svá lízt mér sem sagt er, at þú sér hverjum konungi vænni ok kurteisari ok at öllum hlutum afbragð annarra konunga. Er þat ætlan mín, at af þér hljóti ek nokkut gott ok þínum ráðum.“ Konungr spurði, hvers hún þyrfti við. Hún svaraði: „Ek á lítit efni, er ek ein í húsi ok dóttir mín, er unnit hefir fyrir mér, ok er hún in vænasta kona at sjá, en nú er hún mér verri en engi, því at maðr venst til at glepja hana. Er mér þat mjök í móti skapi. Gáir hún engis fyrir honum. Er hann mikill maðr ok sæmiligr at sjá, en þó er mér ekki um hann. Vilda ek, herra, at þér kæmuð ok talaðir við þenna mann, mun hann gera fyrir yðar orð ok láta af fíflingum við dóttur mína.“ Hrólfr konungr svaraði þá: „Ek skal at vísu, kerling, koma nokkurn dag at finna þann.“ Þá vísaði kerling þeim til húsa sinna. Síðan gekk konungr heim til hallar, ok líða nú nokkurir dagar.

Ok einn dag mælti konungr til Ásmundar, at vel mundi fallit at vitja kerlingar. Ásmundr svaraði: „Þat ætla ek vera illa kerlingu ok prettvísa, ok er mér ekki um hana.“ Konungr kvað nauðsyn, at sá maðr gerði henni ekki vandræði. Ásmundr kvaðst eigi hirða, þótt hann hefði þær báðar. Ok eptir drykkju um daginn gengu þeir til húsa kerlingar. Þar var lítil stofa. Þar sat kona á palli, ung ok vænlig. Þar sat hjá henni maðr mikill ok frækligr. Hann sat með alvæpni ok talaði við konuna. Kerling sat í palls horni ok hafði yfir sér feld ok hökul illan. Þau fögnuðu vel konungi. Ok er kerling varð vör við, at konungr var kominn, spratt hún upp ok greip stafi sína báða ok fór fram á gólfit ok mælti: „Ek bið þik, herra minn, at þú rekir minnar skammar ok drepir þenna inn vánda mann, er mér hefir gert svá mikla raun, at hann hefir ginnt ok gabbat dóttur mína.“ Konungr mælti: „Vertu eigi svá óð, fóstra, má þá vera, at þú hafir þitt mál, þótt vit leikum í tómi við.“ „Þat er eigi,“ sagði kerling, „enda hafa þau svá þreytt mik um þetta mál, at ek má eigi lengr svá búit þola, þegar ek veit mér nokkurs trausts vánir.“ Hefr kerling upp hækjuna ok ætlar at slá þenna mann við eyrat. Sá maðr brá upp við högginu kerlingar skildinum, ok laust hún svá fast á skjöldinn, at í sundr gekk stafr kerlingar. Hrólfr konungr tók kerlingu ok mælti: „Því kom ek á þinn fund, at ek skal nú sjá fyrir þínum hlut.“ Hann setr hana niðr hjá sér. Konungr spurði: „Hverr er þessi maðr, er heldr stríð við kerlingu?“ Hann svaraði: „Ek heiti Grímr.“ „Hvat manna ertu? segir konungr. „Þórir heitir faðir minn. Hann er bóndi hér skammt í brott í þorpinu.“ Konungr mælti: „Þú ert maðr vænligr, eða hvé opt ertu vanr at koma til húsa kerlingar?“ Hann kvaðst þar jafnan koma. Konungr mælti: „Kerling þessi hefir kveinat nokkut um fyrir mér. Henni þykkir þú gera ærit margtalat við dóttur sína. Þykkist hún afla of lítils á vinnu hennar, en kveðr þar við liggja björg þeira beggja. Nú vil ek biðja þik, attu látir af at gera kerlingu þessa skapraun. Er þér í þessu lítilræði, en engi frami, at gera henni raun í þessu. Er mér þökk á, at ek þurfi lítils við umtalit. Vil ek bjóðast til at veita þér aðra bæn í móti.“ Grímr mælti: „Þat hafða ek ætlat at gera enga breytni á um ferðir mínar, hverir sem þar legði orð til, en eptir bæn þinni ok vilja skal ek gera sem þér líkar bezt. Mun ek ok eigi skjótt beðinn af ágætara manni en þér eruð. Vil ek ok ekki fresta at biðja yðr í móti. Þat er mín bæn, at þér takið við mér til hirðvistar ok fara ek með yðr at sumri. Er mér forvitni á at reyna mik. Hefi ek aldri í styrjöld staðit hér til.“ Konungr mælti: „Þetta vil ek sannliga veita þér. Lízt mér vel á þik ok gæfusamliga, ok kom til móts við oss at sumri.“ Ok þegar gekk Grímr út, ok skildu þeir með blíðu.

Þá stóð kerling upp ok þakkaði konungi sínar tillögur. Hún mælti þá: „Hvárt mun engi konungr betri bæna en þú eða kunni þér nokkut at lyfja elli, herra minn?“ Konungr svarar: „Ekki kann ek þat, ok eigi veit ek, hvat þat er.“ Ásmundr mælti: „Opt er þat í karls húsi, er eigi er í konungs, ek kann þat, kerling, at lyfja þér elli, ef þú vill af mér þiggja.“ Hún kveðst þat gjarna vilja, – „eða hvárt gerir þú þat í hvílu?“ Hann svaraði: „Farðu til mín, ek mun fara at sem mér líkar.“ Kerling kastaði frá sér hækjunni ok fór til Ásmundar. Hann hafði viðaröxi eina í hendi sér. Hann bað kerlingu lúta at sér. Hún gerði svá ok hugði, at hann mundi vilja tala hljótt við sik. Lét þá Ásmundr hlaupa öxina á háls henni, svá at af tók höfuðit. Hann mælti þá: „Nú lyfjaða ek þér elli.“ Hrólfr konungr hafði ekki geymt at um viðtal þeirra, ok leit hann til, þá at af fauk höfuðit. Hrólfr konungr varð þessu svá reiðr, at hann helt við, at hann mundi vaða til Ásmundar, ok kvað þetta svá illt verk orðit ok óheyriligt, at þeir mundu aldri bót bíða þessa ámælis ok þeira skömm mundi uppi vera, at þeir skyldu drepit hafa gamla kerlingu ok fátæka í ókunnu landi. Ásmundr kvað undarligt at vera illa við slíkt. Varð þeim þetta mjök at sundrþykki, ganga eptir þat heim til hallarinnar. Ok er menn váru komnir undir drykkjuborð, fann Ella konungr, at Hrólfr konungr var ekki með blíðu bragði, ok spurði konungr þegar, hvat til kom, en Hrólfr konungr sagði svá sem orðit var ok kvað þetta hafa orðit it mesta slys. Ella konungr bað hann eigi þat mæla, – „því at hún var in versta kerling ok in hreimsamasta ok full upp flærða ok ljóna, ok er miklu betr, at hún sé af ráðin.“ Ásmundr kveðst aldri sét hafa Hrólf konung jafnreiðan fyrir lítit efni.

XXVI. KAPÍTULI

Þat er sagt, at nokkurir mikils háttar menn í Englandi urðu til þess at rægja Hrólf konung Gautreksson við Ellu konung ok sögðu hann búa um svikræði við hann. Váru at þessu óráði fyrirmenn tveir jarlar ok margir aðrir ríkir menn. Þeir sögðu, at Hrólfr konungr ætlaði at komast at ríkinu, hvat sem hann ynni til. Ella konungr vildi þessu ekki trúa, ok fór svá fram nokkura stund, at þeir kærðu þetta í hljóði fyrir konunginum. Konungr helt uppteknum hætti við Hrólf konung um alla gleði ok kvað þetta mundu vera ina mestu lygi. Hér kom um síðir, at konunginn grunaði, því at þeir sönnuðu þetta með mörgum skrökvottum. Fundu menn þá brátt, at skipti lyndi konungsins, ok gerðist hann fár við Hrólf konung hjá því, sem verit hafði. Hrólfr konungr gaf sér ekki at, ok liðu svá enn nokkurar stundir.

Þat var einn tíma, at jarlar kómu at máli við Ellu konung ok kærðu fyrir honum þessi svikræði. Konungr svarar: „Með því at þér þykkizt finna þenna mann at svikum við oss, þá gef ek yðr orlof til, at skapið honum fyrir makliga hefnd, en þar sem Hrólfr konungr sitr hér at váru boði, þá hefi ek eigi lund til at veita honum atgöngu, meðan hann verðr eigi berr at svikum við oss, ok vil ek hjá sitja öllum yðrum viðskiptum.“ Mælti konungr af því svá, at honum var grunr á, at þeir mundu ljúga. Jarlar kváðust eigi framar beiða af konungi. Síðan á kváðu þeir stefnu til, nær þeir mundu veita Hrólfi konungi atgöngu, kváðust mundu hann sækja bæði með eldi ok járnum. Konungr bað þá nú gera sem þeim líkaði. Ok þann sama aptan, er jarla var at ván, veitti Ella konungr af miklu kappi ok gerði sik inn blíðasta við Hrólf konung. Urðu flestir allir mjök drukknir. Hrólfr konungr drakk þá jafnan minnst, er aðrir váru mest drukknir. Hrólfr konungr svaf við sína menn í einni útiskemmu. Hann var því vanr at ganga jafnan tímanliga at sofa, ok svá gerði hann þann aptan. Ella konungr mælti: „Þú, Hrólfr konungr, hefir dvalizt í váru ríki um stundar sakir. Höfum vér jafnan skynjat yðvart athæfi ok yðvarra manna með góðri siðferð ok hæverskligum hversdags háttum. Nú vil ek sofa í nótt í yðru herbergi ok skynja athæfi yðvarra manna eigi síðr um nætr en um daga.“ Hrólfr konungr svarar: „Þat er yðr gjarna í té, ef þér vilið hafa lítillæti til þess, ok viljum þat með þökkum taka.“ Ok sem borð váru upp tekin, gengr Ella konungr með Hrólfi konungi til skemmunnar, ok lögðust til svefns ok sofnuðu skjótt.

Ok er þeir höfðu skamma stund sofit, vaknar Hrólfr konungr við þat, at út er at heyra mikit háreysti, hark ok vápnagný. Þat fylgdi ok, at eldr var borinn at skemmunni. Hrólfr konungr bað sína menn vaka ok vápna sik, – „ok er oss orðit þetta mikit slys, er Ella konungr skal hér hjá oss staddr í þessum háska, því at þessir menn munu þykkjast við oss sakir eiga, ok er þat illt, at svá góðr konungr ok réttlátr skal gjalda vár.“ Hrólfr konungr vildi vekja konunginn ok gat þat eigi gert. Svaf hann svá fast, at hann varð eigi varr við þetta hark. Hrólfr konungr mælti: „Hér mun verða skjótt til ráða at taka, áðr hús þetta brenni yfir oss. Vér skulum rífa setstokka ór húsinu ok færa fram á þilit, svá at undan gangi.“ Konungr skipaði til þá menn, er sterkastir váru, ok lét taka Ellu konung upp í öllum klæðum ok bera svá út ok bað menn bera hann til sængr sinnar – „ok gefa at því beztan gaum, er konunginn varðar, því at þar liggr við sæmd vár.“ Ok er þeir kómu út, sá þeir, at þar var komit fjölmenni mikit, tókst þar þegar in snarpasta orrosta. Ok er Ella konungr er út kominn, kallar hann ok biðr menn eigi berjast lengr. Síðan segir hann Hrólfi konungi svá sem farit hafði ok kvað þetta at sumu leyti sín ráð verit hafa ok bað Hrólf konung fyrirgefa sér þetta tiltæki, en kvað þá skyldu drepa, er þetta róg höfðu kveykt. Hrólfr konungr kvað þá ekki fyrir þetta drepa skyldu. Varð hann við þetta stórliga vinsæll af Englands mönnum. Tóku konungar nú at halda uppteknum hætti um sína vináttu. Veitti Ella konungr Hrólfi konungi enn betr þaðan af en áðr, því at nú þóttist hann þat hafa reynt, at hann var engum líkr at sínum heilleika. Líðr nú af vetrinn, ok kom sumarit.

XXVII. KAPÍTULI

Þat var einn morgin snemma, at Hrólfr konungr gekk ór sæng sinni einn saman ok brott frá skemmunni eigi allskammt. Hann hafði fátt klæða, en þess gekk hann hvergi, at hann hefði eigi sverðit Risanaut, hvárki nótt né dag. Konungr litaðist um víða, ok er hann ætlaði til skemmunnar, þá sér hann, hvar maðr ríðr ákafliga mikit ok var vel vápnaðr ok maðr ekki mikill á baki ok þó inn kviklátasti. Ok er hann sér, hvar konungr stendr, þá víkr hann þangat ok hafði sét fyrr Hrólf konung ok stígr af baki ok kveðr hann sæmiliga. Konungr tók því vel ok spurði, hverr hann væri. Hann kveðst Þórðr heita ok eiga bú á land upp. Konungr spurði, hvert hann ætlaði at ríða. Þórðr svaraði: „Ek ætla nú eigi lengra fram á leið er ek hefi yðr fundit.“ Konungr spyrr: „Hvert er eyrendi við mik?“ Hann svaraði: „Ek er mjög vant um kominn. Fyrir þrim vetrum kom til mín maðr sá, er Hárekr heitir, ef mann skal kalla, því at eigi er hann ólíkari trölli. Hann er inn mesti berserkr ok ójafnaðarmaðr. Ek á systur, er Gyða heitir, ok er inn bezti kostr. Þessi maðr vildi taka systur mína frillutaki, en ek vilda þat eigi. Þá skoraði hann mér á hólm, ok játaða ek því. Nú sé ek, at þat er ekki mitt færi at berjast við þetta flagð. Ek hefi spurt, herra, til hreystiverka yðvarra margra. Nú vil ek biðja yðr, at þér leysið mik af þessum háska ok ráðið af berserkinn.“ Konungr mælti: „Lítt ertu við kominn, ok vil ek víst finna þenna mann, ok mun ek ganga inn ok taka vápn mín ok klæði.“ Þórðr mælti: „Ekki má svá vera. Verðið þér nú þegar at fara svá búnir. Óttumst ek ok, at berserkrinn sé kominn. Mun hann hyggja mik svá ragan, at ek þori eigi at bíða hans, ok taki hann á brott systur mína. Nú stigi þér, herra, upp á þenna hest ok tak hér þegar vápn ok klæði.“ Hafði hann þar þegar til reiðu ok var inn kviklátasti. Þetta verðr konungi fyrir, at hann stígr á bak ok ríðr, en Þórðr hleypr fyrir hestinum. Var þat eigi allskammt á land upp.

Ok er þeir kómu til bæjar Þórðar, var Hárekr eigi kominn. Sá konungr, at þar var góðr bær. Ganga þeir til stofu, ok er konungi þar búit hásæti. Þar var margt manna. Sýndist konungi Gyða in sæmiligasta. Ok er þeir höfðu setit um stund, kom þar Hárekr ok þeir tólf saman ok létu þegar it drjúgligasta ok spurðu, hvárt Þórðr væri búinn til hólmgöngu. Hann svaraði: „Ek hefi fengit mann fyrir mik, sem skilit var okkar í millum.“ Hárekr spurði, hverr svá mun djarfr, at byðist í móti honum. Þórðr segir honum, at þat var Hrólfr konungr Gautreksson. Hárekr mælti: „Heyrt hefi ek getit Hrólfs konungs, ok eru færi konungar nú ágætari fyrir hreysti sakir ok íþrótta ok allrar atgervi. Er þat ok miklu jafnligra, at vit reynum með okkr. Þykki mér til lítils vera at ganga í móti þér, ok er þat ráð, Hrólfr konungr, at standa upp, með því at þú vill hætta virðing þinni undir vápn mín.“ Konungr kveðst ætla, at honum mundi lítil hætturaun at ganga í móti honum. Eptir þat ganga þeir út, ok var kastat feldi undir fætr þeim, ok sagði berserkrinn upp hólmgöngu lög. Konungr hafði ekki fleira vápna en sverðit Risanaut. Þórðr helt skildi fyrir konungi, ok í fyrsta höggi hjó konungr berserkinn í herðar niðr, fell hann skjótt dauðr til jarðar. Þórðr þakkaði konungi þenna sigr ok gaf Hrólfi konungi ágætar gjafir, því at hann var stórauðigr maðr. Konungr bað hann eigi gifta systur sína, áðr hann kæmi aptr af Írlandi, ef þess yrði auðit, ok því hét Þórðr.

Eptir þat fylgdi hann konungi heim. Þá var brak mikit í bænum. Hafði Ásmundr vaknat litlu síðar en konungr var í brottu úr bænum ok hafði þegar leitat hans um allan bæinn ok var eigi í góðu skapi. Ok er konungr kom aptr, urðu menn honum stórliga fegnir. Spurði Ella konungr, hvert hann hefði farit. Hrólfr konungr segir honum allt, sem gengit hafði. Ella konungr mælti ok kvað hann hafa unnit mikit happ, sigrat þann berserk, er verstr gekk um England ok mestan ójafnað sýndi öllum mönnum í kúgan ok ránum, ok bað hann hafa mikla þökk fyrir. Marga aðra óspell siðaði hann þar um vetrinn ok fór víða um England með Ellu konungi. Skipaði hann ok setti þeim málum, er Ella konungr átti dóm á, því at hann var þá gamall mjök. Vildu allir svá sitja ok standa sem Hrólfr konungr vildi. Fór hans vinsæld um allt England.

XXVIII. KAPÍTULI

Nú er þar til máls at taka, er fyrr var frá horfit, at Þornbjörg drottning sitr í Svíþjóð. Hún fréttir ekki til ferða Hrólfs konungs. Váru nú liðnir tólf mánuðir, síðan hann fór ór landi. Er hún nú mjök hugsjúk um þeira ferð. Þess er við getit einn dag, at Þórir járnskjöldr sat í öndugi í höllinni eptir vanda ok fátt manna í hjá honum. Drottning gekk þá í höllina ok hafði í hendi hornit þat it góða. Hún gekk innar fyrir Þóri ok bað hann drekka, kvað hann mundu þyrsta mjök. Þórir undraði, er hornit var inn borit, því at hann hafði ekki sét þat, síðan Hrólfr konungr fór á braut. Síðan undraði Þórir, er drottning skenkti honum, því at þat hafði hún aldri fyrr gert. En Þórir hafði þat mælt, þá er Hrólfr fór af Svíþjóð, at hann skyldi verða þess manns bani, er honum segði lát Hrólfs konungs Gautrekssonar. Þórir stóð upp í móti drottningu ok fagnaði henni vel ok tók við horninu ok drakk af, ok þá er hann hafði mjök svá af drukkit, þá gall í horninu svá hátt sem þá var jafnan vant, er eptir kómu mikil tíðendi eða ella váru þau um liðin. Var þetta fyrir stórum orrostum ok lífláti göfugra manna. Þórir járnskjöldr kastar horninu ok leit reiðuliga til drottningar ok mælti: „Segir þú mér líflát Hrólfs konungs Gautrekssonar?“ Hún svaraði: „Eigi geri ek þat, heldr heyri ek þat, at hornit segir þér nokkur tíðendi, hvárt sem þau eru komin fram eða horfir til. Hefir mik svá dreymt, at Hrólfr konungr muni þurfa liðveizlu, áðr þetta sumar sé allt á brottu.“ „Nú með því, drottning, at þú hefir tját mér þína hugsan, er þér segir erfiðliga hugr um Hrólf konung, ok með því ek á honum svá mikit gott at launa sem þú veizt, þá skal ek fara brott ór ríki þessu ok eigi aptr koma, fyrr en ek veit, hvat orðit er af Hrólfi konungi, hvárt konungr er lífs eða dauðr. Má ek ok eigi njóta matar né drykkjar, meðan ek veit eigi, hvat um hann líðr ok ek hefi enga vissu um hans athæfi.“

Eptir þetta fær hann sér eitt lítit skip ok þar til fá menn, ferr við þetta brott af Svíþjóðu. Ok er hann kemr við England, var Hrólfr konungr þaðan í brottu ok farinn til Írlands. Þórir dvelzt þar ekki ok ætlar nú at koma til fulltings við Hrólf konung, léttir eigi fyrr sinni ferð en hann kemr við Írland ok ekki þar inn at, sem Hrólfr konungr kom. Þórir talar við sína menn: „Þér skuluð mín hér bíða, en ek einn ganga upp á land. Mun ek ekki á kveða fyrir yðr um mína aptrkvámu. Þér skuluð mín at engu geta, þótt þér þykkizt nokkut áræðiligt spyrja til minna ferða. Má vera, at fara nokkuru því fram, at þér megið mín lítt njóta frá landsmönnum. Þér skuluð segjast kaupsveinar ok láta lítit yfir yðr, þar til ek kem aptr.“ Við þetta gengr Þórir um nótt frá skipi sínu svá langt á land upp, at hann gerir hvergi við sik vart. Hann stefnir þá til konungs atsetu. Ok er honum þykkir engi ván, at nokkurir menn ráði í um ferð hans, tekr hann þat til ráðs at drepa niðr bæði menn ok fé. Þat hyggja allir, þeir sem hann sjá, at þetta muni vera it hraustasta tröll komit í landit, stökkr undan hverr, er því kemr við, svá at engi uppreist er ger í móti honum.

XXIX. KAPÍTULI

Nú er at segja frá Hrólfi konungi. Þegar er váraði, stefndi hann at sér liði sínu ok býr ferð sína til Írlands. Ella konungr býðr honum lið af sínu ríki, svá mikit sem hann vildi hafa. Hrólfr konungr lét þar eptir dreka sinn ok öll in stærri skip sín ok tók þar smæri skip ok fleiri. Höfðu þeir af Englandi þrjá tigu skipa ok öll smá. Grímr kom til móts við konung, sem þeir höfðu á kveðit. Skildu konungar með blíðu. Ok at búnu liði sínu siglir hann af Englandi, gefr þeim vel byr ok koma við Írland. Þat var síð um kveld. Lágu þeir þar um nóttina.

Svá er sagt, at Hrólfr Írakonungr hafði vitat kvámu nafna síns af margkunnandi sinni ok vísdómi, ok hafði hann stefnt at sér miklu liði. Um morguninn, er þeir fóstbræðr vakna, mælti Hrólfr konungr við Ásmund: „Mun eigi ráð at vitja meyjarmálanna ok heyra svör af Hrólfi konungi?“ Ásmundr kvaðst þess víst fýsast. Konungr mælti: „Vér skulum fara friðliga ok með engu ofbeldi eða hernaði, meðan oss er engi ófriðr boðinn.“ Þá valdi konungr með sér hundrað manna, en bað liðit vápnast ok vera búit við öllum hernaði, ef til þyrfti at taka, ok ganga upp frá skipum ok vera í skógi nær borginni. Nú ferr Hrólfr konungr, þar til er hann kemr nær borginni. Þá sá þeir, at lið ferr í mót þeim ok búit sem til bardaga. Konungr bað þá ganga. Borgarlýðrinn stefndi til móts við þá, ok er þeir fundust, var þar kominn Írakonungr með sex hundruð manna.

Þá mælti Hrólfr Írakonungr: „Gerla veit ek, Hrólfr Gautreksson, hverr þú ert ok Ásmundr, fóstbróðir þinn, sonr Óláfs Skotta konungs, ok veit ek eyrendi, ok þurfi þér þat eigi upp at bera. Ek skal þér, Hrólfr konungr, gera skjóta kosti, með því at þú ert hverjum konungi fríðari ok ágætari, þá skal ek þér leyfa heim at fara með öllu heilu ok höldnu liði þínu, ok kom aldri þessa eyrendis optar, því at fremri ok ágætari hafa þeir verit margir, er þessa ráðs hafa leitat ok fengit eigi utan skömm ok skaða. Vili þér eigi þekkjast þetta várt boð, þá skulu þér fara því hæðiligar sem þér þykkizt meira verðir en aðrir menn.“ At lokinni ræðu Hrólfs Írakonungs svaraði Hrólfr konungr Gautreksson: „Með því at þú ert svá vitr konungr ok forspár, at þú veizt óorðna hluti, hug eða ætlan hvers manns, þá ætla ek þat mundi forsjáligra at þiggja þetta boð. En þar sem ek hefi rekizt heiman ór Svíþjóð ok með nokkuru liði ok heitit Ásmundi, fóstbróður mínum, fylgd ok tryggð til þessa máls, þá nenni ek eigi at snúa aptr við svá búit ok reyna ekki framar yðvarn styrk ok mátt.“ Írakonungr kvað hann þat kjósa, er honum gegndi verr ok liði hans. Hrólfr konungr gerði þá njósn liði sínu ok bað þá eigi dvelja at duga sér. Ætlaði Hrólfr konungr Gautreksson, at Írakonungr mundi eigi hafa meira lið en þat, sem þeir sjá, ok þóttist í hendi hafa hans ráð, en Írakonungr hafði óflýjanda her, ok vissu þeir ekki til þess. Írakonungr vissi ok eigi, at Hrólfr konungr hafði lið í skóginum. Írakonungr bað nú veita þeim atgöngu. Hrólfr konungr Gautreksson bað sína menn hlífa sér ok hefjast undan. Litlu síðar dreif at lið Írakonungs. Bað hann sína menn víkja aptr til borgarinnar. Þá fellu Írar mjök, áðr þeir kómust í borgina. Sóttu Hrólfs menn eptir með miklum ákafa ok þegar inn í borgina.

Ok er lið Hrólfs konungs var allt inn komit í borgina, þá dreif lið at þeim öllum megin. Fylktu hvárirtveggju. Er svá sagt, at eigi var minni liðsmunr en sex landsmenn váru um einn þeira Svíanna. Skaut þeim mörgum heldr skelk í bringu, ok þótti þeim mikit ofrefli í móti at ganga svá miklum múg manna. Tókst þá bardagi bæði harðr ok langr. Sóttu Írar at með miklum ákafa ok mannfjölda, því at þeir sá, at höfðingi þeira var harðla mannskæðr. Skaut Írakonungr svá, at þeim sýndist tvær örvar senn á lopti, ok varð maðr fyrir hverri. Hrólfr konungr Gautreksson barðist með fræknu hjarta. Menn hans fylgdu honum allir vel ok drengiliga ok fellu með góðum orðstír, þótt vér kunnum eigi at segja frá hvers þeira vörn ok framgöngu. Sýndist þeim þá, at þeir höfðu margir verit inir mestu garpar. Ok meðan þeir váru ómóðir, felldu þeir margan mann til jarðar ok hopuðu hvergi á hæl, þótt þeir ættu við mikinn liðsmun. Grímr, er fyrr gátum vér, gerðist auðkenndr í þessum bardaga. Var hann bæði fimr, röskr ok inn djarfasti í framgöngu. Hrólfr konungr Gautreksson gekk fram með mikilli grimmd í þessi orrostu ok hjó til beggja handa með sverðinu Risanaut. Hlífði hann sér hvárki með hjálmi né skildi né brynju ok færði margan mann til heljar ok gekk jafnan í gegnum fylkingar af mikilli hugprýði. Með slíkum hætti gekk fram Ásmundr ok hjó margt ok stórt ok gerði mikit afhroð í sinni vörn. Þá varð bardagi ákafr, ok tókst enn it mesta mannfall í hvárutveggja liði. Þar fór sem jafnan kann verða, at landsherrinn verðr drjúgr. Sneri þá mannfallinu á hendr Hrólfi konungi Gautrekssyni ok hans mönnum. Ok þegar er Írar fundu, at mannfallinu sneri á hendr sínum óvinum, þá gengu þeir at djarfliga. Fellu þá menn Hrólfs konungs Gautrekssonar hverr um þveran annan. Þá var gengit at öllum megin með ópi ok eggjan.

Ok er Hrólfr konungr sá, at lið hans fell, svá at fátt var eptir, bað hann þá víkjast út at borgarvegginum ok láta hann hlífa sér. Þá sögðu menn hans, at þeir mundu flýja ok vita, ef þeir næði til skipa sinna. Konungr kveðst eigi flýja vilja, kveðst heldr þar skyldu falla með öllu liði sínu. Varð ok engum þat fyrir hans mönnum at flýja, heldr fell hverr á fætr öðrum svá gersamliga, at eigi stóð meir upp en tólf menn, ok váru þó mjök sárir ok ákafliga móðir. Þá mælti Hrólfr konungr til Ásmundar: „Þat er nú vænna, fóstbróðir, at hljóta at vinna nokkut til mægðanna við Írakonung, er þér fýstuzt at fá yðr. Þótti ek seinn ok tregr ferðar þessar, skal nú ok ekki af spara at veita þér eptir megni ok heimta út meyjarmundinn.“ Hrólfr konungr Gautreksson spennti þá tveim höndum meðalkaflann ok hjó á báðar hendr bæði margt ok stórt ok veitti mörgum skjótt líflát. Ásmundr ok Grímr veittu honum góða fylgd. Svá er sagt, at þeir hlóðu svá umhverfis sik, at þeir máttu varla vega fyrir, ok fellu þá allir menn Hrólfs konungs utan þeir Ásmundr ok Grímr. Þeir váru þá mjök sárir, en ákafliga móðir, svá at þeir gátu varla staðit uppi. Þá váru bornir at þeim skildir öllum megin, ok áðr þeir næði Hrólfi konungi, drap hann fimmtán menn fyrir þeim. Fór honum þá sem mælt er, at ekki má við margnum. Váru þeir allir handteknir ok flettir klæðum ok vápnum. Höfðu þeir barizt allan daginn ok mikit af nóttinni, fell þar svá gersamliga, at engi maðr komst á braut, höfðu þeir ok eigi annat stundat en veita konungi sínum sem bezta fylgd. Lið Írakonungs hafði svá mjök fallit, at eigi var meir eptir en fimm hundruð manna ok þó allir sárir ok móðir.

Hrólfr Írakonungr hrósar nú sigri sínum. Hann mælti þá við Hrólf konung: „Nú hefir farit sem mik varði, at þú ert yfirkominn með öllu liði þínu. Væri þér nú betra at hafa tekit þann kost með þökkum, sem þér var boðinn, ok haldit svá heilu liði þínu.“ Hrólfr konungr Gautreksson svarar: „Engrar frægðar eru þér af þessu verðir. Hafið þér meir unnit þetta mál með vélum ok prettvísi en með drengskap eða hreysti sakir liðsfjölda þess, er þér hafið oss í móti, enda má enn vera, at yðr verði þetta launat.“ Írakonungr mælti: „Lengi heldr þú á dul þinni, því at þú veizt ógerla, hvat þú átt fyrir höndum, því at engi skal fúlari í staðnum en sá, er þú skalt í fara.“ Hrólfr konungr Gautreksson mælti: „Þér munuð nú at sinni hafa vald á oss félögum, ok er þat hraustra manna dauði at vera hálshöggnir.“ Írakonungr mælti: „Fyrr skal færa yðr í gestaskála minn, ok skulu þér þar svelta í hel.“ Lét hann leiða þá út í garðinn. Þar sá þeir gerva eina gröf langt í jörð niðr. Þurftu þeir þá margir at at ganga, áðr þeir kómu Hrólfi konungi þar niðr. Þar var harðla djúpt, ok ef þeir hefðu konunginn á höfðinu niðr fært, hefði hann skjótt látit sitt líf, en hann kom standandi niðr. Þar var fýla mikil. Þar váru undir manna búkar. Þeir Ásmundr ok Grímr váru ok niðr færðir. Tók konungr þá á lopti ok setti niðr hjá sér. Síðan var færð yfir hella mikil, svá at varla gátu hrært tíu karlar. Fóru Írakonungs menn þá í burt ok tóku náðir á sik.

XXX. KAPÍTULI

Þá mælti Hrólfr konungr Gautreksson til Ásmundar: „Þat ætla ek, fóstbróðir, at nafni minn ætli þér fyrr þessa hvíluna en hjá Ingibjörgu, dóttur sinni, eða hversu þykki þér hér fyrir búit?“ Ásmundr kveðst þykkja stórliga illt, – „vilda ek heldr hafa fallit í dag fyrir vápnum vaskra manna en at vera í þessum ófagnaði. Mun oss hér ætlat at deyja ok svelta til bana.“ Hrólfr konungr mælti: „Mælumst vel um, fóstbróðir. Er þat sem mælt er, at býsn skal til batnaðar. Mun enn nokkut gott fyrir okkr liggja.“ Þeir stóðu berum fótum á manna búkum í skyrtu ok línbrókum.

Dóttir Írakonungs hafði sét á bardagann um daginn ok sá, hversu hraustliga Hrólfr konungr barðist ok hans menn, ok harmaði mjök svá ágætan konung, at hann skyldi svá skjótt týna lífinu. Hún átti eina skemmu ok byggði hana með mörgum meyjum. Hún var vitr ok vinsæl ok harðla væn ok kurteis. Hún átti eina skemmumey, er hún trúði betr en öllum öðrum. Hún var ríks manns dóttir á Írlandi ok hét Sigríðr. Ok er lokit var bardaganum, kallar hún meyna til sín ok mælti: „Þú skalt fara til grafarinnar, sem Hrólfr konungr Gautreksson er með sínum mönnum, ok spyr, hvat hann vili helzt, þat er ek má veita honum.“ Hún ferr ok kallar at gröfinni ok spyrr, hvárt þar lifi nokkurr. Konungr svarar ok sagði þar lifa þrjá menn. Mærin mælti: „Dóttir Írakonungs bað mik spyrja yðr, Hrólfr konungr Gautreksson, hvat þér kjósið helzt, þat er hún má veita yðr til hjálpar.“ Konungr mælti: „Þat skal skjótt kjósa, ek vilda helzt, at hún næði sverði mínu. Mun þat auðkennt í valnum fyrir sakir vaxtar ok mikilleiks. Geymda ek ok þat, er ek var tekinn, at ek kastaða því í burt sem lengst gat ek í valinn, þar sem þykkvast lá.“ Mærin rann til skemmunnar, finnr Ingibjörgu ok sagði henni sem var ok kvað þetta vera mundu allheimskan mann, svá illa sem hann var staddr, at hann kaus þat, er honum lá ekki við með öllu. Konungsdóttir mælti: „Þat höfum vér þó heyrt, at Hrólfr konungr væri hverjum manni vitrari. Skaltu nú fara at leita at sverðinu.“ Mærin kvaðst víst ekki þora at kanna valinn, fara til ein um nætr, vaða blóð ok ganga á manna búkum, kvað þat ekki kvenna ferðir. Hún bað hana fara, sagði ekki mundu til saka, ok við eggjun hennar fór hún ok fór ódjarfliga, leitar ok finnr ekki sverðit, kemr aptr ok segir, at dauðir menn gengi öllum megin. Konungs dóttir kvað hana vera hrædda ok heimska, er hún óttaðist dauða menn, – „skal ek nú fara með þér.“ Þær ganga nú báðar ok leita um valinn. Ferr konungs dóttir it djarfligasta ok finnr sverðit. Drógu þær þat eptir sér til skemmunnar.

Konungs dóttir mælti enn til meyjarinnar: „Farðu til grafarinnar ok spyr Hrólf konung, hvat hann kýss helzt, þat er ek má veita honum.“ Mærin ferr ok finnr gröfina ok spyrr, hvers þeir þurfa helzt, ok sagði þær hefðu nát sverðinu. Konungr kvað þegar vænt horfa. Mærin mælti: „Hvat vili þér nú helzt kjósa, ok seg mér?“ Konungr svarar: „Helzt vildum vér þiggja klæði nokkurt undir fætr oss, er hér kalt ok fúlt at standa á dauðra manna búkum. Sé ek, at loft er einum megin undir helluna, ok má þar inn koma.“ Ferr nú mærin ok segir konungsdóttur þeira beiðslu. Ingibjörg svarar: „Sýnir Hrólfr konungr þat enn, at hann er hverjum konungi hraustari ok ágætari. Mundu margir bráðlátari til hjálparinnar, ef fá mættu ok væru svá staddir sem nú er hann, ok er þat illt, at slíkir hreystimenn skulu svá fljótt enda lífit.“ Nú tók hún þeim alla hluti, er þeim váru nauðsynligir, drykk ok vist, góð smyrsl ok lækningslyf, klæði ok ljós ok allt þat, er þeir þurftu at hafa. Ferr hún nú með meyjunni ok færir þeim þessa hluti. Höfðu þær snæri ok létu síga niðr at þeim. Með sama hætti færðu þær þangat sverð Hrólfs konungs. Varð hann því stórliga feginn ok þakkaði þeim með fögrum orðum. Tekr hann nú sár þeira Ásmundar ok Gríms, ok hafði hvárrgi þeira banvænlig sár. Síðan bjuggust þeir um ok klæddust, síðan átu þeir ok drukku. Þykkir þeim þegar vænkast um sinn hag, en verða þó at vera samt í vandræði sínu.

XXXI. KAPÍTULI

Nú er at tala um þat, hvat fram ferr í Svíþjóð, Danmörku ok Gautlandi. Þórir járnskjöldr hafði landráð í Svíþjóð eptir burtferð Hrólfs konungs, svá sem fyrr var getit. Þeir Ingjaldr ok Ketill undu stórilla, at þeir hefðu eptir setit. En eptir burtferð Þóris af Svíþjóð sendi Þornbjörg drottning orð Katli ok Ingjald, at þeir skyldu safna liði ok leita Hrólfs konungs Gautrekssonar. Þeir brugðu við skjótt ok buðu út leiðangr af Danmörku ok Gautlandi. Drottning dró ok her saman af Svíþjóð. Tók hún þá skjöld ok sverð ok réðst til ferðar með Gautreki, syni sínum. Hann var þá tólf vetra gamall. Hann var inn vænsti maðr, mikill ok sterkr. Ok í ákveðnum stað fundust þau öll saman með miklu liði. Hafði drottning ráð ok skipan fyrir liði þeira. Var enn sem optar, at Ketill sýndi meir ákafa en forsjá eða fyrirleitni. Vildi hann, at allt yrði senn um hans ferð. Látum þau nú fara, sem þeim líkar.

XXXII. KAPÍTULI

Þat var til tíðenda einn dag á Írlandi, eptir þat Hrólfr, konungr Íra, hafði dregit saman her sinn allan ok vissi þar kominn Hrólf konung Gautreksson af fjölkynngi sinni ok heldr því liði saman hálfan mánuð, áðr Hrólfr konungr kæmi, at tröll eitt mikit kom á landit fyrir konungs atsetunni, svá illt ok grimmt, at eigi reisti rönd við, drap niðr menn ok fénað, en brenndi byggðir, ok engu vætti eirði þat, drap niðr hvert kvikendi lifanda ok gerði it mesta illvirki, en þat, sem eptir var, flúði á merkr ok skóga. Ok þenna morgun kom þat til borgarinnar eptir orrostu konunganna. Hafði Hrólfr Írakonungr lengi drukkit um nóttina. Síðan sofnar hann ok allir hans menn. Ok um morguninn, er menn ætluðu út at ganga, var tröll svá mikit komit í hallardyrin, at engi þóttist sét hafa jafnmikit tröll. Þat hafði alvæpni ok skjöld svá mikinn af járni, at huldi öll hallardyrin. Þetta tröll var svá grimmt ok ógurligt, at engi þorði til útgöngu at leita, ok svá mikil ógn fylgdi þessu kvikendi, at af tók allan vísdóm af konunginum með megni ok bragðvísi, svá at engi varð hræddari en sjálfr hann við þenna atburð. Þótti mönnum þetta mikil fádæmi ok in mesta býsn, at þeim skyldi slík fádæmi at hendi bera. Tröllit lét sem þat mundi þá ok þá inn hlaupa í höllina at þeim. Konungr bað engan svá djarfan vera, at til móts gengi við þetta tröll, sagðist vænta, at þat mundi burt leita af stundu. Sitja menn þar um daginn í þot við þetta tröll, ok varð mönnum fátt til gamans.

XXXIII. KAPÍTULI

Skemmumey Ingibjargar konungsdóttur hafði gengit þann dag til hallarinnar, ok er hún kom næri höllinni, sá hún þetta it mikla tröll. Hljóp hun þá aptr til skemmunnar með ópi miklu ok gani. Konungsdóttir spyrr, hví hún léti svá óvitrliga. Hún segir, at tröll eitt var komit í hallardyrin, – „svá at ekkert mun þvílíkt vera.“ Konungsdóttir mælti: „Ætlar þú víst, at tröll væri heldr en mikill maðr?“ Hún svarar: „Ekkert tröll mun þvílíkt vera, ok svá lætr þat grimmliga sem þat muni engu eira, því er at því færi.“ Konungsdóttir mælti: „Eigi mun tröll vera, þó at tröllsliga láti. Þykki mér vera mega, at grimmt sé í hug ok þykkist hingat eiga at leita til hefnda. Vil ek nú senda þik til hallarinnar. Þú skalt hafa með þér mat ok bjóða tröllinu. Má vera, at þat sé þá ekki svá grimmt ok linist heldr við menn.“ Mærin mælti: „Nú mælir þú ódæmi, at ek, lítil meyja, mundi ganga at því trölli, sem engi þorir móti at sjá, þar sem konungurinn, faðir þinn, þorir ekki út at ganga, slíkr kappi sem hann er, ok engi hans manna, ok munu heldr svelta til dauða, ok muntu vera heilluð af óvætti þessum, er gengr um hásumar ok ljósa daga, er þú vilt gefa þeim mat, er drepa vill konunginn, föður þinn.“ Ok þó at hún talaði slíkt, þorði hún ekki í móti at gera hennar vilja. Hún hafði disk á lófa, en horn mikit í annarri hendi. Ok er hún kom svá nær hún hugði hann mundu heyra, kallaði hún: „Et mat þinn, tröll!“ Hann leit til hennar. Hún varð mjök hrædd, hljóp aptr til skemmunnar með ópi miklu. Hún felldi niðr af diskinum matinn, en sló drykkinn ór horninu ok sagði þetta mikil undr, at senda hana í trölla hendr"– „eða fyrir hverja sök viltu bana mér?“ Konungsdóttir mælti ok sagðist ekki vilja, at hún fengi mein eða bana af sínum ráðum, – „ok ekkert illt muntu hér af fá. Segir mér svá hugr um, at þetta muni ekki tröll vera. Skaltu nú fara í annat sinn.“ Mærin ferr, þó at hún væri treg, ok er hún kom svá nær, at hún sá gerla tröllit, mælti hún: „Viltu þiggja mat, it mikla tröll?“ Hann leit við henni ok ygldist á hana. Hún hljóp í burt ok segir konungsdóttur, at hún hafði nú gerla sét tröllkarlinn. Konungsdóttir mælti: „Hversu leizt þér á tröllit, eða vildi þat nokkut tala til þín?“ Hún svarar: „Aldri hefi ek fyrri tröll sét, en ekki sýndist mér þat svá illiligt sem þat er mikit til. Þat er magrligt ok svangt, sem þat muni lengi soltit hafa. Undra ek þat etr ekki dauða mennina, er liggja um alla borgina. Má vera, jungfrú, at þetta sé blendingr ok sé ekki fullkomit tröll, ok ekki varð ek nú jafnhrædd sem fyrr.“ Konungsdóttir mælti: „Hversu er tröllit búit?“ Hún svarar: „Loðkápu hefir þat mikla, svá at hvárki sér hendr þess né fætr. Skjöld hefir þat svá mikinn af járni, at hylr öll hallardyrin. Spjót hefir þat ógurligt ok leggr því inn með skildinum.“ Konungsdóttir mælti: „Nú mun ek leggja ráð með þér. Þú skalt fara ok bjóða því matinn ok seg, at lifi Hrólfr konungr Gautreksson, ok vit þá, hvat af skipast.“ Hún ferr nú ok miklu djarfligar en fyrr, ok er hún kom mjök at honum, rétti hún diskinn ok mælti: „Et mat þinn, tröll, lifir Hrólfr Gautreksson.“ Hann leit þá til hennar blíðliga, tók hendinni í mót diskinum, át ok drakk. Hún sá, at hann var mjök lystugr til matarins, þótti þó ekki þrælsliga at fara, ok er hann er mettr, gengr hún í burt. Líðr af nóttin, segir hún konungsdóttur sem var ok þat með, er hann tók móti diskinum, – „undir kápunni var rauð ermr ok þar á digr gullhringr.“

Líðr nú nóttin. Kómust þeir ekki ór höllinni, ok urðu allir ráðlausir fyrir jötni þessum. Um morguninn kom mærin aptr með mat ok færði honum, ok er hann seildist móti diskinum, tók hann með hönd meyjarinnar, setti hana á kné sér, en hún kvað við hátt. Hann bað hana eigi óttast, – „ok seg mér, hvar Hrólfr konungr Gautreksson er ok hverr honum hefir líf gefit.“ Hún svarar ok segir honum allt, sem gengit hafði um þeira ferð, ok hvar komit var þá þeira máli. Hann mælti þá: „Seg konungsdóttur, at ek muni þar koma í nótt at finna hana. Vil ek, at vit tölumst við nokkut.“ Lét hann þá meyna lausa. Hljóp hún þá aptr til skemmunnar, segir konungsdóttur, at tröllit hafi getat tekit hana, ok kvað hann margt hafa talat við sik, – „ok hann ætlar at finna þik í nótt.“ Konungsdóttir sagði það vel vera, sagði þann einn vera mundu, hún mundi eigi óttast þurfa.

Ok um nóttina kom hann til skemmunnar. Er svá sagt, at konungsdóttir brá sér ekki við, þó at hún sæi þetta tröll, tóku síðan tal með sér, spurði hún, hvat hann ætlaði til bragða at taka. Hann kvaðst ekki heldr annat ætla en svelta inni konunginn með allri hirð sinni, – „en með því at Hrólfr konungr Gautreksson lifir ok þér hafið hólpit honum, mun ek fara fram yðrum ráðum.“ Hún svarar: „Önnur ráð eru mér heyriligri til at leggja en þat faðir minn sé sveltr inni sem refr í skor eða melrakki í greni. Hefir mik svá dreymt, at hann muni skammt ófriðar missa. Er þat ætlun mín, at Hrólfi konungi Gautrekssyni komi fleiri dugnaðar menn, ok mun ekki langt at bíða.“ Þórir mælti: „Til þess er mér annast at finna Hrólf konung, fóstra minn.“ Hún kveðst þat vel mega veita honum at tala við þá, en sagði þeim ekki mega burt koma utan með mannfjölda.

Fara þau síðan til grafarinnar. Ok er Þórir sá helluna, er þeir váru læstir með, þreif hann til hennar með afli ok kastaði henni marga faðma á völlinn. Síðan lét hann síga inn festi ok dró þá alla upp. Varð þar fagnaðar fundr mikill, þóttust hvárir aðra ór helju heimt hafa, fóru nú allir til skemmunnar ok drukku þar glaðir ok kátir. Spyrr þá Hrólfr konungr, hvat þá skyldi til ráðs taka. Ásmundr kvað þá hægt til ráða, – „er þat fyrst at bera eld at höllinni, at brenna konunginn inni með liði sínu.“ Konungsdóttir gekk þá þar at ok mælti: „Þess vil ek biðja yðr, Hrólfr konungr, at þér gefið grið föður mínum, þó at þér eigið vald á honum.“ Konungr kveðst því gjarna játa vilja henni fyrir hennar hæversku ok dyggð, er hún hafði honum veitta, sagði hana verðuga at þiggja sína bæn.

XXXIV. KAPÍTULI

Nú er at segja frá ferð konunganna, Ketils, Ingjalds ok Þornbjargar drottningar. Þau bjuggu her sinn út ok höfðu sex tigu skipa, öll stór ok vel skipuð, tókst þeim it greiðligasta, kómu við Írland þá sömu nótt, er Hrólfr konungr var tekinn úr dýflissu, þeiri er hann hafði verit í settr ok ætlaðr þar hæðiligr dauði af Hrólfi Írakonungi. En hann þorði ekki út at ganga fyrir því mikla trölli ok engi hans manna. Ok er þeir Ketill kómu, sáu þeir skipastól mikinn ok kenndu mörg af þeim, er átt hafði Hrólfr konungr Gautreksson. Engi maðr var á þeim skipum. Brá þeim mjök við þetta, þóttust þeir vita, hver tíðendi þar mundu orðit hafa. Fara þeir nú með miklum gný ok ákafa til hallarinnar, sáu skjótt þau merki, er þar höfðu orðit. Var þar margr maðr hryggr. Spyrr Þornbjörg drottning, hvat þá skyldi til ráðs taka. Ketill mælti: „Nú skal mínum ráðum fram fara. Skal nú bera eld at hverri skemmu, húsi ok þorpi ok brenna allt upp, þat fyrir verðr.“ Drottning mælti: „Ekki eru þetta mín ráð. Mun hér þat eitt fjölmenni eptir, at vér munum hafa nógan liðsafla til við þá at ráða. Mun Hrólfr konungr ok hans menn svá hafa við skilit, áðr en hann hafi látit líf sitt. Má ok ske, at þeir byggi hér eitthvert herbergi, er vér viljum eigi mein gera heldr en sjálfum oss. Sé ek ok, at borgin er órudd af dauðum mönnum, þeim er fallit hafa í þessum bardaga.“ Ketill kvaðst nú ráða skyldu. Var nú þegar eldr kveyktr ok borinn at alls staðar.

XXXV. KAPÍTULI

Svá er sagt af þeim Hrólfi konungi, at þeir sátu við drykk glaðir ok kátir. Heyra þeir út gný mikinn ok vopnabrak, ok því næst var borinn eldr at skemmunni þeiri, er þeir sátu inni. Tókst svá til, at drottning sjálf var fyrir því liðinu ok Gautrekr, sonr hennar. Hrólfr konungr mælti þá: „Þat ætla ek, Þórir félagi, at skjöldr þinn hafi litla vörn veitt konungsmönnum. Munu þeir nú út komnir með liði sínu. Látum þá nú kenna vápna várra, áðr en vér erum yfirkomnir.“ Síðan hlaupa þeir upp ok vápnast. Þá mælti konungsdóttir: „Sjáið nú svá fyrir, Hrólfr konungr, í útgöngu yðvarri, at þetta eru ekki Írakonungs menn, heldr þínir vinir ok frændr, ok efnið nú vel öll heit við oss.“ Þeir tóku stokk einn ok skutu á skemmuhurðina, hraut hún þegar í sundr, gengu þeir þá þegar út. Kenndi Hrólfr konungr skjótt Gauta ok Svía. Maðr einn stóð fyrir honum með alvæpni ok var inn vígligasti. Hann tók af hjálminn ok hnekkti af aptr, kenndi hann, at þat var Þornbjörg drottning. Konungr mælti: „Seint er þó at tryggja slíkar konurnar sem þú ert, ok viltu nú brenna mik inni sem melrakka í greni.“ Hún svarar: „Virða mættir þú betr, ef þú vildir, Hrólfr konungr, því at vér gerðum þetta ekki af illvilja, ok eigum nú öll sigri at hrósa, er þér eruð allir heilir, er mest eruð verðir, ok tökum nú þat ráð, er öllum er heyriligast.“ Hrólfr konungr bað slökkva sem skjótast eldana. Fréttist þetta nú skjótt um herinn, at Hrólfr konungr var heill ok ósakaðr ok Ásmundr ok Þórir járnskjöldr var þar ok kominn. Varð þá feginleiki mikill allra höfðingja ok liðsmanna. Varð lítit fyrir at slökkva eldana, er óvíða höfðu kveyktir verit. Ok er Írakonungr merkti, at ófriðr var kominn ok tröllit var ekki í hallardyrunum, hlupu þeir út ok vörðu höllina hraustliga. Var Ketill konungr þar til atsóknar bæði með eldi ok járnum. Varð þó áðr nokkut mannfall en Hrólfr Gautreksson kom út ok bað slökkva eldana, en gekk at með kappi ok styrk ok lét höndum taka Hrólf Írakonung, en drepa alla þá, er fyrir honum vildu standa.

Ok at þeim verkum unnum mælti Hrólfr konungr Gautreksson: „Nú er svá komit, nafni, fyrir fáum náttum áttu þér vald á lífi mínu ok höfðuð ætlat mér heldr harðan dauða, ef eigi hefði betrazt várt mál. En nú eru þau umskipti orðin, at ek á vald á yðr ok öllu því yðr varðar. Munu þér nú verða at hlíta við várum dómum. Vili þér nú unna Ásmundi, fóstbróður mínum, syni Skottakonungs, mægða við yðr ok vinna þat yðr til lífs ok yðar mönnum til friðar ok frelsis?“ Hrólfr Írakonungr kveðst því játa mundu. Katli konungi Gautrekssyni ok öðrum liðsmönnum þótti undarligt, at Hrólf Írakonung skyldi ekki þegar af lífi taka, svá sem hann hafði liði þeira at skaða orðit. Höfðu þeir látit marga góða drengi ok mikils háttar menn. En Hrólfr konungr Gautreksson sagðist þat mest gera vegna konungsdóttur, kvað hana vel hafa gert sér ok sínum félögum, sagði Hrólf Írakonung einskis góðs frá sér verðan, kvað hann vera illan konung ok prettvísan, sagði þat mest hafa hlotizt af Þóri járnskildi, fóstbróður sínum, at hann kom engu illu fram með fjölkynngi sinni, sem hann var vanr, heldr fengit skömm ok skaða, sem makligt var. Eptir þetta greiddi Írakonungr dóttur sinni mikit fé í gulli ok silfri ok alls konar dýrgripum, því at þeir vildu sem skjótast burt af Írlandi ok vildu ekki unna Írakonungi þeirar sæmdar at halda brúðkaup dóttur sinnar. Gerðu þeir hann um allt sem hrakligastan, annat en hann helt lífinu, tóku hans góz ok kunnu honum enga þökk fyrir, sigldu síðan burt af Írlandi með öll þau skip, er þeir máttu með komast, ok of fjár. Var nú mikil gleði í liði þeira, höfðu nát konungi sínum ok þeim höfðingjum, er þeir unnu stórliga mikit, fengit konu væna ok vitra, sem Ingibjörg var, ok þá menn, er hún fýstist með sér at hafa. Tóku sídan England.

Ella konungr fagnar harðla vel Hrólfi konungi Gautrekssyni, varð ok vel við þat mannalát, er hann hafði fengit. Eptir þat sendu þeir heim allan herinn ok settu fyrir þrjá höfðingja. Hét einn Áki, danskr, annarr Björn ok var gauzkr, þriði hét Brynjólfr, ættaðr ór Svíþjóð. Þeir váru allir inir ríkustu menn, skyldu þeir hafa landvörn ok stjórn fyrir ríkjunum, til þess at konungarnir kæmi heim. Konungarnir höfðu eptir tólf skip harðla vel skipuð. Þeir sátu lengi á Englandi. Grímr Þorkelsson fekk Gyðu, systur Þórðar, er fyrr var getit, með ráði Hrólfs konungs. Vildi hann fara með Hrólfi konungi ok skiljast ekki við hann. Ella konungr beiddi Hrólf konung, at Þórir járnskjöldr væri eptir á Englandi til landvarnar ok styrkja ríki sitt, ok at viljanda Þóri varð þat, ok lét Hrólfr konungr þat eptir Ellu konungi. Þórir fekk Sigríðar, þeirar sömu skemmumeyjar, er fylgt hafði Ingibjörgu konungsdóttur. Var hún ríks manns dóttir á Írlandi ok þótti vera inn bezti kostr. Gerðist Þórir nú inn ríkasti maðr á Englandi, þótti ætíð inn mesti kappi ok hreystimaðr. En um ferð hans til Írlands kunnum vér fátt at segja ok um heitstrenging hans, hvárt hann hefir haldit hana eða eigi. Lifa menn opt lengi við marga þá hluti, sem eigi má mat kalla með öllu, sem eru grös mörg ok rætr. Skildu þeir Hrólfr konungr Gautreksson með blíðu ok Þórir, ok er hann ór þessi sögu.

XXXVI. KAPÍTULI

Eptir þetta býst Hrólfr konungr burt af Englandi. Skildu þeir Hrólfr konungr ok Ella konungr inir mestu vinir, siglir Hrólfr konungr til Skotlands. Ok er Óláfr konungr fréttir kvámu Hrólfs konungs ok Ásmundar, sonar síns, ok þeira allra fóstbræðra, býr hann ágæta veizlu í móti þeim, býðr Hrólfi konungi með öllu liði sínu. Gekk konungr sjálfr móti þeim ok fagnar þeim ágæta vel með inni mestu blíðu. En með ráði Hrólfs konungs hefr Ingjaldr konungr upp orð sín ok biðr dóttur hans sér til handa, ok við flutning Ásmundar var þetta mál auðsótt við konunginn. Var þar búin in ágætasta veizla, drekka þeir brúðkaup sín, Ingjaldr til Margrétar, dóttur Óláfs Skottakonungs, en Ásmundr til Ingibjargar, dóttur Írakonungs, ok at lokinni veizlunni vistar Hrólfr konungr lið sitt á Skotlandi, en konungarnir sátu með sæmd ok prís hjá Óláfi konungi, ok undu allir sér stórliga vel. Á þeim vetri andaðist Óláfr Skottakonungr. Var hann mjök gamall ok hafði verit inn ágætasti höfðingi. Tók þá Ásmundr konungdóm á Skotlandi ok gerðist góðr höfðingi ok vinsæll. Ok at sumarmagni bjuggu konungarnir skip sín. Sat Ásmundr þar eptir. Hann bauð Gautreki, syni Hrólfs konungs, at vera þar eptir, ok þat þekktist hann með ráði föður síns. Var hann lengi síðan með Ásmundi konungi, ok fekk hann honum skip, lagðist í hernað ok varð inn frægasti maðr. Höfum vér þat ok heyrt, at hann herjaði til Írlands með styrk Ásmundar konungs ok fekk þar ríki af Hrólfi Írakonungi. Þóttist Ásmundr þar eiga vald á, með því Ingibjörg var einberni Írakonungs. Unni Ásmundr konungr ok Gautreki þess ríkis vegna vináttu við Hrólf konung ok þeira fóstbræðralags.

Býst nú Hrólfr konungr burt af Skotlandi. Gaf Ásmundr honum ágætar gjafir, ok skildu með inni mestu blíðu ok váru ágætir vinir jafnan síðan. Kom Hrólfr konungr heim í Svíþjóð. Urðu menn honum stórliga fegnir ok fögnuðu vel sínum herra. Þeir Ketill ok Ingjaldr váru litla stund í Svíþjóð. Fór Ingjaldr konungr heim í Danmörk, en Ketill til Gautlands. Létti Hrólfr konungr inum mesta hernaði ok sat heima um hríð. Óx þar upp Eirekr, sonr hans, ok gerðist inn mesti afburðarmaðr bæði á vöxt ok vænleik ok allt atgervi. Ok er hann röskvaðist, fekk Hrólfr konungr honum skip. Tók hann drekann Grímarsnaut ok allan þann herskap, er átt hafði Hrólfr konungr, faðir hans. Lagðist hann í hernað með miklum styrk ok harðfengi. Gerðist hann ágætr maðr ok víðfrægr.

XXXVII. KAPÍTULI

Sá atburðr gerðist í Garðaríki, at Hálfdan konungr andaðist, ok eptir þat tóku þeir ríkit, sem ekki váru til komnir. Ok er þeir fréttu þat Hrólfr konungr ok Ketill, bróðir hans, fóru þeir þangat, ráku þá burt, er stjórnat höfðu, en drápu suma, friðuðu allt ok frelstu. Ketill gerðist þar konungr yfir. Var hann meir ágætr af hreysti ok framgirni, ofrkappi ok ákefð en vizku eða forsjá. Var hann þó vinsæll ok hafði it mesta traust af Hrólfi konungi, bróður sínum. Tók þá Hrólfr konungr Gautland undir sína tign ok sat þar löngum. Grímr Þorkelsson helt vináttu sinni við Hrólf konung. Hrólfr konungr sat í Svíþjóð. Þótti hann þá fyrirkonungr allra konunga sakir atgervis ok örlætis. Hafði hann þat af föður sínum. Treystust engir konungar á hans ríki at seilast. Varð hann hverjum konungi ríkari, ok vinguðust margir við hann ok væntu sér þar í mót friðar ok frelsis af ríki hans heldr en ágangs ok ófriðar, sem margir urðu at þola. Treystust því engir móti honum at stríða. Varð Hrólfr konungr gamall maðr, ok dró sótt hann til bana. Tók Eirekr konungdóm eptir hann ok allt þat ríki, er átt hafði Hrólfr konungr, faðir hans. Varð hann frægr konungr ok mjök líkr föður sínum.

Svá segja menn, at saga þessi sé sönn. Þó at hún hafi ekki í tabúla skrifuð verit, hafa þó fróðir menn hana í minnum haft ok mörg þau hreystiverk Hrólfs konungs, er eigi standa hér. Þrýtr ok fyrr seinan þenna en hans snilldarverk. Mun svá um þessa sögu sem um margar aðrar,at eigi segja allir einn veg, en margr er maðrinn ok ferr víða, ok heyrir þat annarr, sem annarr heyrir ekki, ok má þó hvárttveggja satt vera, ef hvárrgi hefir gerla at komizt. Undrist menn eigi, þó at menn hafi verit fyrr ágætari at vexti ok afli en nú. Hefir þat satt verit, at þeir hafa skammt átt at telja til risanna sinnar ættar. Nú jafnast mannfólkit, er blandast ættirnar. Er þat trúligt, at margir smámenn felli fyrir höggum stórmennis, þar sem vápn þeira váru svá þung, at inir óstyrkvari menn fengu varla lypt af jörðu. Má því marka, at smámenn mundu eigi standast, er þeir hjuggu til með miklu afli ok bitrligum eggjum, er allt lamdist fyrir, þótt ekki biti vápnit. Þykki mér bezt sóma, at finna eigi til, þeir eigi um bæta. Hvárt sem sátt er eða eigi, þá hafi sá gaman af, er þat má at verða, en hinir leiti annars þess gamans, er þeim þykkir betra. Lúkum vér hér sögu Hrólfs konungs Gautrekssonar.