Ragnarssona þáttur

I. KAPÍTULI

EPTIR dauða Hrings konungs tók Ragnarr, sonr hans, konungdóm yfir Svía veldi ok Dana. Þá gengu margir konungar á ríkin ok lögðu undir. En því at hann var ungr maðr ok þeim sýndist hann lítt fallinn til ráðagerðar eða landstjórnar, þá var einn jarl í Vestra-Gautlandi, er Herrauðr hét. Hann var jarl Ragnars konungs. Manna var hann vitrastr ok hermaðr mikill. Hann átti eina dóttur, er Þóra borgarhjörtr var kölluð. Hún var allra kvenna fríðust, þeira er konungr hafði spurt til. Jarlinn, faðir hennar, hafði gefit henni einn yrmling í morgingjöf. Hún fæddi hann fyrst í eski sínu. En þessi ormr varð svá mikill um síðir, at hann lá í kring um skemmuna ok beit í sporð sér. Hann gerðist þá svá ólmr, at menn þorðu eigi at koma nær skemmunni nema þeir, er honum gáfu mat eða þjónuðu jarls dóttur, en hann át uxa um dag. Fólkit óttaðist mjök, ok vissu, at hann mundi mikinn skaða gera, svá mikill ok ólmr sem hann var þá orðinn. Jarl strengdi þá þess heit at bragarfulli, at hann skyldi þeim einum manni gifta dóttur sína, Þóru, er dræpi orminn eða þyrði at ganga til tals við hana fyrir orminum. Ok er Ragnarr konungr spyrr þessi tíðendi, þá ferr hann í Vestra-Gautland. Ok er hann átti skammt til býjar jarlsins, þá fór hann í rögguð klæði, brækr ok kápu, ok ermar á ok höttr. Þau klæði váru þæfð með sand ok tjöru ok tók í hönd sér eitt mikit spjót, en var gyrðr sverði, ok gekk svá einn frá sínum mönnum ok til býjar jarlsins ok skemmu Þóru. Ok þegar ormrinn sá, at þar var kominn ókunnr maðr, þá reistist hann upp ok blés eitri móti honum. En hann skaut móti skildinum ok gekk at honum djarfliga ok lagði hann með spjóti í hjartat. Ok síðan brá hann sínu sverði ok hjó af orminum höfuðit, ok fór þat svá sem segir í sögu Ragnars konungs, at hann fekk síðan Þóru borgarhjört. Ok síðan lagðist hann í hernað ok frelsti allt sitt ríki. Hann átti með Þóru tvá syni. Hét annarr Eiríkr, en annarr Agnarr. Ok er þeir váru nokkurra vetra gamlir, þá tekr Þóra sótt ok andaðist. Síðan fekk Ragnarr Áslaugar, er sumir kalla Randalín, dóttur Sigurðar Fáfnisbana ok Brynhildar Buðladóttur. Þau áttu fjóra syni. Ívarr beinlausi var ellstr, þá Björn járnsíða, þá Hvítserkr, þá Sigurðr. Þat var mark í auga honum, at svá var sem ormr lægi um sjáldrit, ok því var hann kallaðr Sigurðr ormr í auga.

II. KAPÍTULI

Nú er synir Ragnars váru vaxnir, þá herjuðu þeir víða um lönd. Þeir bræðr Eiríkr ok Agnarr fóru í öðrum stað, en í þriðja stað fóru þeir Ívarr ok þeir inir yngri bræðr hans með honum, ok gerði hann ráð fyrir þeim, því at hann var forvitri. Þeir lögðu undir sik Selund ok Reiðgotaland, Eygotaland ok Eyland ok öll smálönd í hafinu. Settist þá Ívarr með inum yngrum bræðrum sínum af Hleiðru á Selundi, ok var þat þó móti vilja Ragnars konungs. Fóru synir hans með hernaði allir, því at þeir vildu eigi ófrægri vera en Ragnarr konungr, faðir þeira. Þat líkaði Ragnari konungi illa, er synir hans heldu móti honum ok tóku skattlönd hans móti hans vilja. Hann setti þann konung yfir Upp-Svíaveldi, er Eysteinn beli hét, ok bað hann halda því ríki sér til handa, en verja fyrir sonum sínum, ef þeir kallaði til. Þat var eitt sumar, er Ragnarr konungr var farinn með her í Austrveg, at Eiríkr ok Agnarr, synir hans, kómu til Svíþjóðar ok heldu skipum sínum upp í Löginn. Gerðu þeir þá boð Eysteini konungi til Uppsala, at hann kæmi til þeira. Ok er þeir fundust, sagði Eiríkr, at hann vildi, at Eysteinn konungr heldi Svíaríki undir þá bræðr, ok kveðst þá fá vilja Borghildar, dóttur hans, ok segir, at þá megu þeir vel halda því ríki fyrir Ragnari konungi. Eysteinn kveðst þetta vilja tjá innanlands höfðingjum, ok skildust þeir svá. Ok er Eysteinn konungr bar þetta mál upp, þá urðu allir landsmenn á þat sáttir at verja landit fyrir sonum Ragnars, ok dregst nú saman óvígr herr, ok ferr Eysteinn konungr móti Ragnars sonum. Ok er þeir finnast, verðr þar mikil orrosta, ok verða nú synir Loðbrókar ofrliði bornir, ok fellr svá lið þeira bræðra, at fátt eitt stóð upp. Þá fell ok Agnarr, en Eiríkr varð handtekinn. Eysteinn konungr bauð Eiríki grið ok svá mikit fé af Uppsala veldi fyrir Agnar, bróður sinn, sem sjálfr vildi hann, ok þar með dóttur sína, þá er áðr hafði hann beðit. Eiríkr vildi engar fébætr ok eigi konungs dóttur, ok eigi kveðst hann vilja lifa eptir þann ósigr, er hann hafði fengit, en þat kveðst hann þiggja vilja, at hann kjósi sér sjálfr dauðdaga. Ok af því at Eysteinn konungr mátti enga sætt fá af Eiríki, þá játtar hann honum þat. Eiríkr bað, at þeir tæki undir hann spjótsoddum ok hefi hann svá upp yfir allan valinn. Þá kvað Eiríkr:

„Vilkat boð fyr bróður
né baugum mey kaupa,
Eystein kveða orðinn
Agnars bana, heyra;
grætr eigi mik móðir,
munk efstr of val deyja,
ok geirtré í gögnum
gerr, látið mik standa.“

Ok áðr hann væri hafinn upp á spjótin, þá sá hann einn mann ríða mikit. Þá kvað hann:

„Þau berið orð it efra,
eru austrfarar liðnar,
at mær hafi mína
mjó, Áslaugu, bauga;
þá mun mest af móði,
ef mik spyrja dauðan,
mín stjúpmóðir mildum
mögum sínum til segja.“

Var nú svá gert, at Eiríki var lypt upp á spjótsoddunum, ok dó hann svá uppi yfir valnum. Ok er þessi tíðendi spyrjast út á Selund til Áslaugar, þá ferr hún þegar á fund sona sinna ok segir þeim þessi tíðendi. Þeir Björn ok Hvítserkr léku tafl, en Sigurðr stóð at framan. Þá kvað Áslaug:

„Eigi mundi yðar,
ef ér dæið fyrri,
eitt misseri eptir
óhefnt vera, bræðra;
lítt ráðumk því leyna
ef líf hafa knætti
Eiríkr sitt ok Agnarr
óbornir mér niðjar.“

Þá svaraði Sigurðr ormr í auga:

„Þat skal þriggja vikna,
ef þik tregar, móðir,
leið eigu vér langa,
leiðangr búinn verða;
skal Uppsölum eigi
þótt ófafé bjóði,
ef oss duga eggjar
Eysteinn beli ráða.“

Þá kvað Björn járnsíða:

„Duga mun hugr ok hjarta
í hauksnöru brjósti,
þótt minnr um þat mæli,
manni innan rifja;
eigi er oss í augum
ormr né fránir snákar,
bræðr glöddu mik mínir,
mank stjúpsonu þína.“

Þá svaraði Hvítserkr:

„Hyggjum at, áðr heitim,
at hefnt megi verða;
látum ýmsa illu,
Agnars bana, fagna;
hrindum húf á hrannir,
höggum ís fyr barði,
sjám á hitt, hvé snekkjur
snemmst vér fáim búnar.“

Þá kvað Ívarr beinlausi:

„Hafið ofrhuga ærinn
ok áræði bæði,
þess mundi þá þurfa,
at þrá mikit fylgdi;
bera mun mik fyr bragna
beinlausan fram verða,
þó gatk hönd til hefnda,
at hváriga nýtak.“

Eptir þat drógu Ragnars synir saman óvígan her. Ok er þeir váru búnir, þá fóru þeir með skipaher til Svíþjóðar, en Áslaug drottning ferr með fimmtán hundruðum riddara landveg, ok var þat fólk allvel búit. Sjálf bar hún herklæði ok var formaðr þess hers ok kallaðist Randalín, ok mætast þau í Svíþjóð ok ræna ok brenna, hvar sem þau fara yfir. Þetta spyrr Eysteinn konungr ok safnar her í móti þeim, hverjum þeim manni, er vígr var í hans ríki. Ok er þeir mætast, verðr þar mikil orrosta, ok fá Loðbrókar synir sigr, en Eysteinn konungr fell, ok spyrst þetta ok verðr mjök frægt. Ragnarr konungr, þar sem hann var í hernaði, spyrr þetta ok líkar stórilla við sonu sína, at þeir létu eigi hefndina bíða hans. Ok er hann kom heim í ríki sitt, þá segir hann Áslaugu, at hann skal gera eigi minna frægðarverk en synir hans höfðu þá gert. „Hefi ek nú flest allt þat ríki aptr unnit undir mik, er mínir forellrismenn hafa átt, utan England eigi, ok því hefi ek nú látit gera knörru tvá í Líðum á Vestfold,“ – því at hans ríki stóð allt til Dofrafjalls ok Líðandisness. Áslaug svaraði: „Mörg langskip máttu þér hafa gera látit með verði þessa knarra. Vitu þér ok, at stórskipum er ekki gott at halda at Englandi sakir straums ok útgrynnis, ok er þetta ekki vitrliga ráðit.“ En allt at einu ferr Ragnarr konungr með þessum knörrum vestr til Englands með fimm hundruð manna ok brýtr bæði skipin við England, en sjálfr hann ok allr herr hans kom heill á land. Tekr hann nú at herja, hvar sem hann ferr.

III. KAPÍTULI

Í þann tíma réð sá konungr fyrir Norðhumbrulandi, er Ella hét. Ok er hann spyrr, at herr er kominn í ríki hans, þá safnar hann miklu liði ok ferr móti honum með óvígan her, ok verðr þar orrosta mikil ok hörð. Ragnarr konungr var yzt í silkihjúp þeim, er Áslaug gaf honum at skilnaði. En því at landherrinn var mikill, svá at ekki mátti við haldast, þá fell náliga allt fólk hans, en hann gekk sjálfr vel fjórum sinnum í gegnum fylking Ellu konungs, en ekki járn festi á silkiskyrtu hans. Varð hann um síðir handtekinn ok settr í einn ormgarð, ok vildu ormarnir ekki koma nær honum. Ella konungr sá, at hann bitu eigi járn um daginn, er þeir börðust, ok nú vildu eigi ormarnir granda honum. Þá lét hann fletta af honum klæði þat, er hann hafði yzt haft um daginn, ok þegar hengu ormarnir á honum alla vega, ok lét hann þar líf sitt með miklum hraustleik.

Ok er synir Ragnars konungs spyrja þessi tíðendi, þá fara þeir vestr til Englands ok berjast við Ellu konung. Ok af því at Ívarr vildi eigi berjast ok ekki hans fólk, en landherrinn var drjúgr, þá fengu þeir ósigr ok flýðu til skipa ok fóru við svá búit heim til Danmarkar. En Ívarr var eptir í Englandi ok fór á fund Ellu konungs ok beiddist af honum bóta fyrir föður sinn. Ok því at Ella konungr sá, at Ívarr vildi eigi berjast með bræðrum sínum í móti honum, þá þótti honum trúligt at gera sætt við hann. Ívarr bað konung gefa honum svá mikit af landi í föðurgjöld sem hann breiddi yfir ina mestu öldungshuð, því at hann segir sér eigi vel munu fritt at fara heim fyrir bræðrum sínum. Ellu þótti þetta eigi ótrúligt, ok bundu þeir með þessu sætt sína. Tekr Ívarr nú húðina hráblauta ok lætr þenja sem mest. Ok síðan lætr hann rista húðina í inn mjóvasta streng ok klýfr síðan sér hvárt, hárham ok holdrosu. Síðan lætr hann draga um einn sléttan völl ok marka þar um utan grundvöll. Hann reisir þar á sterka borgarveggi, ok er sú borg nú kölluð Jórvík. Hann vingaðist við allt landsfólk ok mest við höfðingja, ok svá kom, at allir höfðingjar hétu honum trúnaði ok bræðrum hans. Síðan sendir hann boð til bræðra sinna ok segir, at þá er meiri ván, at þeir megi hefna föður síns, ef þeir koma með her til Englands. Ok er þeir spyrja þat, bjóða þeir her út ok halda til Englands. Ok er Ívarr verðr þess varr, ferr hann þegar á fund Ellu konungs ok segir, at hann vill eigi leyna hann slíkum tíðendum, en segir, at hann má eigi berjast móti bræðrum sínum, en þó vill hann fara á fund þeira ok leita um sættir. Konungr þiggr þetta. Kemr Ívarr á fund bræðra sinna ok eggjar þá at hefna föður síns ok ferr síðan aptr til Ellu konungs ok segir, at þeir eru svá ólmir ok óðir, at þeir vilja fyrir hvetvetna fram berjast. Konungi sýnist þetta inn mesti trúleiki, er Ívarr gerði. Ferr hann nú móti þeim bræðrum með sinn herr. Ok er þeir koma saman, þá snerust margir höfðingjar frá konunginum ok til Ívars. Varð konungr þá borinn ofrliði, svá at mikill þorri liðs hans fell, en sjálfr varð hann handtekinn. Ívarr ok þeir bræðr minntust nú, hversu faðir þeira var píndr. Létu þeir nú rista örn á baki Ellu ok skera síðan rifin öll frá hrygginum með sverði, svá at þar váru lungun út dregin. Svá segir Sighvatr skáld í Knútsdrápu:

„Ok Ellu bak
at lét hinns sat
Ívarr ara
Jórvík skorit.“

Eptir þessa orrostu gerðist Ívarr konungr yfir þeim hluta Englands, sem hans frændr höfðu fyrri átt. Hann átti þá tvá bræðr frilluborna, en annarr hét Yngvarr, en annarr Hústó. Þeir pínuðu Játmund konung inn helga eptir boði Ívars, ok lagði hann síðan undir sik hans ríki. Loðbrókar synir fóru um mörg lönd með hernaði: England ok Valland ok Frakkland ok út um Lúmbardí. En svá er sagt, at þar hafi þeir framast komit, er þeir unnu þá borg, er Lúna heitir. Ok um eina stund ætluðu þeir at fara til Rómaborgar ok vinna hana, ok hefir þeira hernaðr frægstr verit um öll Norðrlönd af danskri tungu. Ok er þeir koma aptr í Danmörk í ríki sitt, þá skipta þeir löndum með sér. Tók Björn járnsíða Uppsala ríki ok alla Svíþjóð ok þat, er þar til heyrir, en Sigurðr ormr í auga hafði Selund ok Skáni ok Halland ok alla Víkina ok Agðir til Líðandisness ok mikinn þorra af Upplöndum, en Hvítserkr hafði Reiðgotaland ok Vindland. Sigurðr ormr í auga átti Blæju, dóttur Ellu konungs. Þeira sonr var Knútr, er kallaðr var Hörða-Knútr, er ríki tók eptir föður sinn í Selund, Skáni ok Hallandi, en Víkin hvarf þá undan honum. Hann átti þann son, er Gormr hét. Hann var heitinn eptir fóstra hans, syni Knúts fundna. Hann helt allt land af sonum Ragnars, meðan þeir váru í hernaði. Gormr Knútsson var allra manna mestr ok sterkastr ok inn mesti atgervimaðr um alla hluti, en ekki var hann svá vitr sem verit höfðu inir fyrri frændr hans.

IV. KAPÍTULI

Gormr tók konungdóm eptir föður sinn. Hann fekk Þyri, er kölluð var Danmarkarbót, dóttur Klakk-Haralds, er konungr var í Jótlandi. En er Haraldr var andaðr, þá tók Gormr þat ríki allt undir sik. Gormr konungr fór með her yfir allt Jótland ok eyddi öllum neskonungum allt suðr til Slés, ok svá vann hann mikit af Vindlandi, ok margar orrostur átti hann við Saxa, ok gerðist hann inn ríkasti konungr. Hann átti tvá syni. Hét inn ellri Knútr, en Haraldr inn yngri. Knútr var allra þeira manna fegrstr, er menn hafa sét. Konungr unni honum um fram hvern mann ok þar með öll alþýða. Hann var kallaðr Danaást. Haraldr líktist í móðurætt sína, ok unni móðir hans honum eigi minna en Knúti. Ívarr inn beinlausi var lengi konungr í Englandi. Hann átti ekki barn, því at hann var svá skapaðr, at honum fylgdi engi girnd né ást, en eigi skorti hann spekt eða grimmd, ok varð hann ellidauðr á Englandi ok var þar heygðr. Þá váru allir Loðbrókar synir dauðir. Eptir Ívar tók konungdóm í Englandi Aðalmundr. Hann var bróðursonr Játmundar ins helga, ok kristnaði hann víða England. Hann tók skatta af Norðhumrulandi, því at þat var heiðit. Eptir hann tók konungdóm sonr hans, er Aðalbrigt hét. Hann var góðr konungr ok varð gamall. Ofarliga á hans dögum kom Danaherr til Englands, ok váru formenn hersins Knútr ok Haraldr, synir Gorms konungs. Þeir lögðu undir sik mikit ríki í Norðhumrulandi, þat er Ívarr hafði átt. Aðalbrigt konungr fór móti þeim, ok börðust þeir fyrir norðan Kliflönd, ok fell þar margt af Dönum. Ok nokkuru síðar gengu Danir upp við Skarðaborg ok börðust þar ok fengu sigr. Síðan fóru þeir suðr til Jórvíkr, ok gekk þar undir þá allt fólk, ok uggðu þeir þá ekki at sér. Ok einn dag, er heitt veðr var, fóru menn á sund. Ok svá sem konungssynir váru á sundi millim skipanna, hlupu menn af landi ofan ok skutu á þá. Var þá Knútr lostinn öru til bana, ok tóku þeir líkit ok fluttu út á skip. Ok er landsmenn spyrja þetta, safnast þeir saman, svá at síðan fá Danir engar uppgöngur sakir safnaðar landsmanna ok fara síðan heim aptr til Danmarkar. Gormr konungr var þá á Jótlandi. Ok er hann spurði þessi tíðendi, þá hné hann aptr ok sprakk af harmi annan dag eptir at jafnlengd. Þá tók konungdóm eptir hann yfir Danaveldi Haraldr, sonr hans. Hann tók fyrstr trú ok skírn sinna ættmanna.

V. KAPÍTULI

Sigurðr ormr í auga ok Björn járnsíða ok Hvítserkr höfðu herjat víða um Frakkland. Þá sneri Björn heim til ríkis síns. Eptir þat barðist Örnúlfr keisari við þá bræðr, ok fell þá af Dönum ok Norðmönnum hundrað þúshundraða. Þar fell þá Sigurðr ormr í auga, ok Guðröðr hét annarr konungr, er þar fell. Hann var sonr Óláfs Hringssonar, Ingjaldssonar, Ingasonar, Hringssonar, er Hringaríki er við kennt. Hann var sonr Dags ok Þóru drengjamóður. Þau áttu níu syni, ok er af þeim komin Döglinga ætt. Helgi hvassi hét bróðir Guðröðar. Hann hafði brott ór orrostunni merki Sigurðar orms í auga ok sverð hans ok skjöld. Hann fór heim til Danmarkar með sínu liði ok fann þar Áslaugu, móður Sigurðar, ok sagði henni tíðendin. Þá kvað Áslaug vísu:

„Sitja veiðivitjar
vals á borgar halsum,
böl er, þats hefir of hafnat
hrafn Sigurðar nafni;
blása nýtinjótar
nás í spán at hánum,
ofsnemma lét Óðinn
álf valmeyjar deyja.“

En af því at Hörða-Knútr var ungr, þá var Helgi þar með Áslaugu lengi til landvarnar. Sigurðr ok Blæja áttu dóttur. Hún var tvíbura við Hörða-Knút. Áslaug gaf henni nafn sitt ok fæddi hana upp síðan ok fóstraði. Hana fekk síðan Helgi hvassi. Þeira sonr var Sigurðr hjörtr. Hann var allra þeira manna fríðastr ok mestr ok sterkastr, er menn höfðu sét. Þeir váru jafngamlir Gormr Knútsson ok Sigurðr hjörtr. En er Sigurðr var tólf vetra, þá drap hann berserk þann í einvígi, er Hildibrandr hét, ok þá tólf saman. Eptir þat gifti Klakk-Haraldr honum dóttur sína, er Ingibjörg hét. Þau áttu tvau börn, Guðþorm ok Ragnhildi. Þá spurði Sigurðr, at Fróði konungr, föðurbróðir hans, var dauðr. Fór hann þá norðr til Noregs ok gerðist konungr yfir Hringaríki, ættleifð sinni. Frá honum er löng saga, því at hann vann margs kyns þrekvirki. En þat er at segja frá lífláti hans, at hann reið út á eyðimerkr at veiða dýr, sem vandi hans var til, ok kom þar móti honum Haki Haðaberserkr með þrjá tigu manna alvápnaðra ok barðist við hann. Þar fell Sigurðr ok hafði drepit áðr tólf menn, en Haki konungr hafði látit hönd sína hægri ok hafði þó þrjú sár önnur. Eptir þat reið Haki konungr með sínum mönnum á Hringaríki til Steins, sem bú Sigurðar var, ok tók brott Ragnhildi, dóttur hans, ok son hans, Guðþorm, ok mikit góz annat ok flutti heim með sér á Haðaland. Ok litlu síðar lét hann efna til veizlu mikillar ok ætlaði at gera brullaup sitt, en þat dvaldist, því at sár hans höfðust illa. Ragnhildr var þá fimmtán vetra gömul, en Guðþormr fjórtán vetra. Leið svá haustit ok vetrinn fram um jól, at Haki lá í sárum. Þá var Hálfdan konungr svarti á Heiðmörk at búum sínum. Hann sendi Hárek gand ok með honum hundrað manna, ok fóru þeir yfir um ís á Mjörs á Haðaland á einni nótt ok kómu í dagan á bæ Haka konungs ok tóku allar dyrr á þeim skála, er hirðmenn sváfu í. Ok síðan gengu þeir til svefnskemmu Haka konungs ok tóku þar Ragnhildi ok Guðþorm, bróður hennar, ok allt þat fé, er þar var, ok hafa brott með sér. Þeir brenndu skálann ok þar inni í alla hirðina ok fara síðan brott. En Haki konungr stóð upp ok klæddi sik ok gekk eptir þeim um hríð. Ok er hann kom at vatnsísinum, þá sneri hann niðr hjöltunum á sverðinu ok lagðist á blóðrefilinn ok fekk þar bana ok er þar heygðr á vatnsbakkanum. Hálfdan konungr sá, at þeir óku yfir ísinn með vagn tjaldaðan, ok þóttist vita, at þeira erendi mundi orðit hafa slíkt sem hann vildi. Lét hann þá senda boð um alla byggð ok bauð til öllu stórmenni á Heiðmörk ok gerði þann dag mikla veizlu. Gerði hann þá brullaup til Ragnhildar, ok váru þau saman síðan marga daga. Þeira sonr var Haraldr konungr inn hárfagri, er fyrstr varð einvaldskonungr yfir öllum Noregi.