Sögubrot af nokkrum fornkonungum í Dana og Svíaveldi

I. KAPÍTULI

.... neita. Konungr svarar: „Sé ek at þetta mál þarf, at lítt sé á lopt borit, at menn biði þín, því at þat var siðr fyrri konunga dætra láta koma þrjá biðla eða fleiri, en taka eigi inn fyrsta, ok eru konungar fleiri vel menntir en Helgi.“ Auðr svarar: „Því skiptir litlu, hvárt þú spyrr mik at þessu eða eigi, því at ek veit, at áðr muntu fastráðit hafa, at öðru víss mun fara en at mínum vilja, ok eigi líkligt, at þú mundir mér svá góðs gjaforðs unna, ok annat muntu mér ætla.“ Konungr stóð upp ok svarar: „Rétt getr þú þar. Aldri skaltu fá Helga konung ok því síðr sem þú girnist meir,“ hittir nú Helga konung ok segir honum, at hann hafi rætt þetta mál fyrir dóttur sinni, ok kveðst þat hugatsamliga gert hafa, lézt því ómerkiligar virðast hennar svör sem þau ræddust lengr við, kvað engan konungsson þann, er henni þætti sér fullkosta, miklu er ofsi hennar meiri. En þó lézt hann enn tala mundu málit fyrir hans hönd, – „en at svá búnu tjár ekki".

Helgi ferr heim, ok spyrr þetta Hrærekr, bróðir hans. Ok með því at hann sat heima í ríkinu, eggja vinir Hræreks hann at kvænast. Honum fellst þat vel í skap, ok ræddu, at hann mundi biðja dóttur Ívars konungs, er þá var ágætastr konungr. Hann lét eigi vænt, at hann mundi þann kost fá, er bróðir hans fekk eigi, er miklu var framar í hvern stað. Þeir kváðu hann eigi mundu fá hávan kost, ef hann bæði eigi, en sögðu honum enga svívirðing, þótt honum væri synjat konunnar. Þá berr hann upp fyrir bróður sinn málit ok spyrr hann ráða um, en hann kvað vera mikit happaráð, ef hann fengi, kveðst ok eigi vita, hverr fengi, en kvað vænt til gæfu, þeim er hlyti.

Nú biðr Hrærekr, at Helgi muni fara at biðja honum konu. En hann lézt fara munu, en meiri ván, at ekki muni tjóa sem fyrr. Helgi ferr til Svíþjóðar á fund Ívars konungs, ok er honum þar vel fagnat sem fyrr. Hann hafði þar skamma stund verit, áðr hann berr upp málit ok biðr Unnar nú fyrir hönd bróður síns. Konungr svarar þungliga ok lét þess óvitrliga leitat, kvað þess enga ván, – „ok þat undra ek, at þú ferr með því máli, ef henni sýndist eigi með yðr at ganga, eða hví mun hún þann vilja, er miklu er óframar?“ Helgi lét hann í engan stað minna verðan en sik, en fyrir þá sök eigi jafnfrægan, at hann var heima jafnan í ríkinu ok því frá honum minni sögur, ok biðr hann þetta mál bera fyrir Unni. Konungr lézt þess ófúss ok kveðst vætta af henni illra svara sem fyrr. Annan dag eptir kallar hann til sín dóttur sína ok heimtir hana á einmæli ok segir þar kominn Helga konung ok biðr hennar til handa bróður sínum – „ok vill hann vita svör af yðr þessa máls.“ Hún svarar, kvað nú eigi vera skyldu sem fyrr, at hún gerði svá óvegliga för Helga, at hún tæki svá vel þessu máli, at hún væri Hræreki gift. Konungr svarar: „Ómerkilig virðast mér þín svör, ok eigi veit ek, hvar þú ætlar til um gjaforðit, er þú synjast hverjum konungi, er þín biðr. Ætla ek, at þú verðir oss skjótt ofstýri, ef þú vilt ekki hafa vár ráð.“ Hún svarar: „Því mun engu skipta enn sem fyrr at tala við mik um málit, at þú munt áðr fastráðit hafa, hvert gjaforð ek skal hafa, ok mun því engu máli skipta, hvárt ek em Hræreki gefin eða öðrum manni, at illt eitt gjaforð mun ek hljóta þér undan hendi.“ Konungrinn gengr á brott, ok hittust þeir Helgi. Hann spyrr, hvert erendi hans skal þangat vera. Konungr svarar, at mikit hefir honum í brugðizt. „Ferr þat orð á dóttir mín sé kvenna vitrust, en hún væri it mesta fól, mundi hún eigi annan veg um þetta kjósa, at neita þér, þvílíkum konungi, en mér virðist miklu heldr Hræreki. Þykki mér þat ok vænast, at hún hafi þat, er hún beiðist.“ Ok luku þeir svá þessu máli, at hann heitr Hræreki dóttur sinni, ok var hún nú búin til ferðar með Helga.

Fara þau nú sína leið, ok er þau kómu ór Svíaveldi, tala þau þetta mál sín í milli, hvé farit hefði ok hvat Ívarr konungr hefir rætt fyrir hváru þeira, koma nú heim í ríkit á Selund. Verðr Hrærekr varr við, lætr senda í móti þeim reiðskjóta ok mikit lið, lætr búa veizlu, ok at þeiri veizlu fær hann Unnar. Helgi dvelst heima á Selund þann vetr, ok at sumri fór hann í hernað, sem vandi hans var til. Hrærekr átti son við konu sinni, ok hét Haraldr. Þat mark var á honum: at tenn í öndverðu höfði, ok váru miklar ok gullslitr á. Hann var mikill ok fríðr sýnum. Ok er hann var þrévetr, var hann svá mikill sem tíu vetra gamlir sveinar.

II. KAPÍTULI

Þat var eitt sumar, at Ívarr konungr kom með her sinn austan af Svíþjóð til Reiðgotalands. Hann lagði öllu liðinu við Selund. Hann gerði orð Hræreki, mági sínum, at hann komi til hans. Konungr segir Unni, konu sinni. Hún spyrr, hvárt hann ætlaði at fara á fund mágs síns at bjóða honum til veizlu upp á land. Ok um kveldit, er Hrærekr konungr gekk at sofa, hafði Auðr búa látit nýja rekkju ok þar með öll klæðin í, ok var sett á mitt gólf, ok bað hún konung þar í sofa ok hugsa, hvat hann dreymdi, – „ok seg mér at morgni,“ en hún fekk sér aðra sæing. Ok um morgininn kemr þar Auðr ok spyrr eptir draumum hans. „Mik dreymdi,“ segir hann, „at ek væra staddr nær skógi nokkurum ok hjá völlr sléttr ok fagr, ok þar sá ek einn hjört standa á vellinum. Þá rann ór skóginum einn hlébarðr, ok þótti mér fax hans sem gull, ok hjörtrinn stakk hornunum undir bóg dýrinu, en þat fell dautt niðr. Þar næst sá ek, hvar flaug flugdreki mikill ok kom þar, sem hjörtrinn var, ok greip þegar í klær sér ok sleit allan í sundr. Þá sá ek bjarndýr eitt, ok fylgdi húnn ungr, ok vildi drekinn taka hann, en beran varði, ok vaknaða ek þá.“ Hún mælti: „Þetta er mikill draumr, ok varast þú Ívar konung, föður minn, at hann véli þik, er þú hittir hann, því at þar hefir þú sét konunga fylgjur, ok munu þeir eigast við orrostur, ok væri betr, at eigi ættir þú þann hjörtinn, er þér sýndist, en til þess þætti mér þú líkligastr.“

Þann sama dag fór hann með marga menn á fund Ívars konungs ok gekk á konungs skipið ok fyrir lyptingina ok heilsaði Ívari konungi, en hann svaraði engu ok lét sem hann sæi hann eigi. Þá segir Hrærekr, at hann hefir látit búa veizlu í móti honum ok vildi honum til sín bjóða. Konungr svaraði, kvaðst hafa illa gift dóttur sína ok kvað eigi vera undir fyrir þá sök, þótt hún hefði illa við hann búit. Hann svarar, kveðst vel við una, kveðst ok ætla, at hún yndi eigi illa við sitt gjaforð. Þá svarar konungr reiðuliga, segir, at hann vissi ógerla, hversu þau bjuggu við hann Helgi ok Auðr, kvað þat í hvers manns munni, at Haraldr væri sonr Helga konungs ok hans mynd væri á þeim sveini, ok lézt til þess kominn at láta hann vita þessi svik, ok kveðst honum sýnast, at eigi ætti þeir hana báðir, – „ok heldr vil ek, at þú gefir hana bróður þínum en þannig fari lengr fram, at þú þorir eigi at hefna.“ Hrærekr lézt þat ekki heyrt hafa, en fyrir hvatvetna fram vill hann eigi láta konu sína ok bað Ívar konung ráð til leggja. En hann kveðst ekki kunna öðru víss til leggja en hann dræpi Helga, lét ok aldri fyrr mundu verða með þeim vel, eða hinn ella, at hann léti konuna fyrir Helga, kvað óhæft svá búit. Hrærekr kvaðst aldri mundu konuna láta ok heldr hefna, ríðr á brott við sína menn, en konungr fór suðr til Reiðgotalands.

Um haustit, er Helgi kom heim, var Hrærekr svá ókátr, at engi maðr fekk orð af honum. En Auðr lét búa veizlu ríkuliga í móti honum, ok at þeiri veizlu váru margs konar leikar, ok þótti Helga mikit mein, er bróðir hans var svá ókátr, ok bað hann fara í leik með sér, en hann kveðst ekki leika mundu at svá búnu. Hann bað hann vera kátan, – „ok tökum hesta okkra ok ríðum í turniment, sem vit erum vanir.“ Hrærekr spratt upp, gekk til sinna manna þegjandi, tekr vápn sín, hjálm ok brynju ok sverð ok spjót, ríðr út. Aðrir menn riðu með burtstengr. Helgi, bróðir hans, kemr móti honum með burtstöng. Hrærekr leggr undir hönd honum með spjóti ok í gegnum hann, ok fell hann dauðr af hestinum. Nú riðu til allir þeir, sem hjá váru, og spurðu, hví hann hefir þetta it illa verk gert. Hann lét ærnar sakir til, kveðst at sönnu spurt hafa, at hann hefir glapit konu hans. Allir duldu þess ok kváðu vera mikla lygi. Ok er Auðr spyrr þetta, lézt hún vita, at þat váru ráð föður hennar, – „ok er enn eigi allt fram komit, þat er hann hyggr,“ kvað þat mundu sýnast brátt. Hún tók son sinn, Harald, ok reið brott við marga menn, en Hrærekr fór at veizlum, sem vandi var til.

Ok litlu síðar kom sunnan Ívarr konungr. Ok er Hrærekr spyrr þat, reið hann á fund hans. Ok er Ívarr konungr spyrr, at Helgi var drepinn, segir hann þetta vera níðingsverk mikit ok biðr vápnast lið sitt skjótt ok hefna vinar síns, Helga, ok spyrr, at Hrærekr ætlar á fund hans, ok býr lið sitt til atgöngu, fara á land upp ok í skóg þann, er var á leið þeiri, er ván var, at Hrærekr mundi ofan ríða. Ok hann kom ofan til sjóvar, ok gekk Ívarr konungr sjálfr á land með því liði, er eptir var hjá skipum, ok lét setja upp merki sitt ok gekk í móti Hræreki. Ok er þeir heyrðu lúðr Ívars konungs, er í skóginum váru, runnu þeir ór skóginum eptir þeim Hræreki ok hans liði. Ok er þeir fundust, börðust þeir. Fell þar Hrærekr ok allt lið hans. Ok þá beiddist Ívarr konungr, at þat ríki væri honum gefit til forráða, ok allir þeir, sem næstir váru, gengu undir hann. Litlu síðar kom af landi ofan Auðr in djúpúðga, dóttir hans, með her allan þann, sem hún fekk. Ok með því at Ívarr konungr hafði ekki svá mikinn her, at hann mætti berjast við landsherinn at sinni, þá fór hann brott ok til Svíþjóðar.

Þann sama vetr safnar Auðr til sín öllu gulli ok dýrgripum, er hún mátti fá í því ríki, er átt hafði Hrærekr konungr, ok sendi til Eygotalands. Ok þegar várar, býr hún ferð sína ok hefir með sér Harald, son sinn, ok margt stórmenni fór með henni ór landi, ok hefir með sér allt þat fé, sem hún mátti með komast, fór fyrst til Eygotalands ok síðan austr í Garðaríki. Þar réð fyrir sá konungr, er Raðbarðr hét. Hann tók vel við henni ok liði hennar ok bauð henni með sér at vera ok öllu liði hennar ok hafa gott yfirlæti í sínu landi. Þetta þiggr hún. Ívarr konungr lagði undir sik ríki þat allt, er átt höfðu þeir bræðr. En Raðbarðr konungr biðr Auðar, ok með því at hún var landflótta af Selundi með son sinn, þykkir henni þurfa nokkurt traust, þat er syni hennar væri til hjálpar, er hann yxi upp. Ok með því, at Raðbarðr var ríkr konungr, þá var hún gift honum með ráði Haralds, en at var ekki spurðr Ívarr konungr.

III. KAPÍTULI

Ok er Ívarr konungr spyrr þessi tíðendi, at Auðr var gift, þykkir honum Raðbarðr konungr firna djarfr, er hann fekk hennar án hans leyfi, safnar her miklum um öll sín ríki, Svíþjóð ok Danmörk, ok safnar svá miklum her, at eigi kunni telja, hvé mörg skip hann hafði. Hann stefnir her þeim í Austrríki á hendr Raðbarði konungi, kveðst eyða skulu ok brenna allt hans ríki. Ívarr konungr var þá gamall mjök. Ok er hann kom liðinu austr í Karjálabotna, ok ætla upp at ganga af skipum með herinum, þar tók til ríki Raðbarðs konungs.

Þat var eina nótt, er konungr svaf á dreka sínum í lyptingu, at honum þótti sem dreki mikill flygi utan af hafinu ok þótti litr hans sem gull eitt ok sindra af honum upp á himininn, sem síur flygi ór afli, ok lýsir á öll lönd in næstu af honum. Ok þar eptir fljúga allir fuglar þeir, sem honum þóttu vera á Norðrlöndum, ok þá sá hann í annan stað, at dregr upp ský mikit af landnorðri, ok sér, at þar fylgir svá mikit regn ok hvassviðri, at honum þótti sem allir skógar ok allt land flyti í vatni því, sem ofan rigndi. Þar fylgdu reiðar ok eldingar. Ok er sá inn mikli dreki fló af sænum á landit, þá kom móti honum regnit ok illviðrit ok svá mikit myrkr, at því næst sá hann eigi drekann né fuglana, en heyrði þó gný mikinn af reiðunum ok af illviðrinu, ok gekk allt svá suðr ok vestr um landit ok svá víða sem hans ríki var. Ok þá þóttist hann sjá þar til, sem skipin váru, at öll váru orðin at hvölum einum ok renna út í haf.

Ok síðan vaknar hann, ok hann lét kalla til sín Hörð, fóstra sinn, ok segir honum drauminn ok bað hann ráða. Hörðr kveðst vera svá gamlaðr, at hann kvaðst ekki kunna at skynja drauma. Hann stóð í bjargi fyrir ofan bryggjusporð, en konungr lá í lyptingu ok sprettir langskarir, er þeir ræddust við. Konunginum var óskaplétt ok mælti: „Gakk á skip, Hörðr, ok ráð draum minn.“ Hörðr segist eigi munu út ganga, – „ok þarf eigi at ráða draum þinn. Sjálfr máttu vita, hvat hann er, ok meiri ván, at skammt líði heðan, áðr skipast munu ríki í Svíþjóð ok Danmörk, ok er nú kominn á þik helgráðr, er þú hyggst öll ríki munu undir þik leggja, en þú veizt eigi, at hitt mun fram koma, at þú munt vera dauðr, en óvinir þínir munu fá ríkit.“ Konungr mælti: „Gakk hingat ok seg illspár þínar.“ Hörðr mælti: „Hér mun ek standa ok heðan segja.“ Konungr mælti: „Hverr var Hálfdan snjalli með Ásum?“ Hörðr svarar: „Hann var Baldr með Ásum, er öll regin grétu, ok þér ólíkr.“ „Vel segir þú,“ kvað konungr, „gakk hingat ok seg tíðendi.“ Hörðr svarar: „Hér mun ek standa ok heðan segja.“ Konungr spyrr: „Hverr var Hrærekr með Ásum?“ Hörðr svarar: „Hann var Hænir, er hræddastr var Ása, ok þó þér illr.“ „Hverr var Helgi inn hvassi með Ásum?“ segir konungr. Hörðr svarar: „Hann var Hermóðr, er bezt var hugaðr, ok þér óþarfr.“ Konungr mælti: „Hverr var Guðröðr með Ásum?“ Hörðr svarar: „Heimdallr var hann, er heimskastr var allra Ása, ok þó þér illr.“ Konungr mælti: „Hverr em ek með Ásum?“ Hörðr svarar: „Muntu vera ormr sá, sem verstr er til, er heitir Miðgarðsormr.“ Konungr svarar reiðr mjök: „Ef þú segir mér feigð mína, þá segi ek þér, at þú munt eigi lengr lifa, því at ek kenni þik, hvar þú stendr, þrúðna þursinn. Þá far þú nú nær Miðgarðsorminum, ok reynum með okkr.“ Þá hljóp konungr ór lyptingunni, ok varð hann svá reiðr, at hann hljóp út um skarirnar. En Hörðr steyptist ór bjarginu ok á sæinn út, ok þeir menn, er vörð heldu á konungs skipinu, sá þat síðast til konungs ok Harðar, at hvárrgi kom upp síðan.

Ok eptir þessi tíðendi er blásit liðinu til landgöngu, ok eiga þing. Þessi tíðendi spyrjast nú um allan herinn, er konungr er dauðr, ok þá er ráðs leitat, hvé með þessum mikla her skal fara. Þat sýndist þeim, þar sem Ívarr konungr var dauðr, en áttu engar sakir við Raðbarð konung, at hverr færi heim sem skjótast at góðum byr. Þat var ráðs tekit, rofinn leiðangrinn, siglir hverr til síns lands. Ok er þetta spyrr Raðbarðr konungr, setr hann Harald, stjúpson sinn, yfir suman herinn. Ferr þá Haraldr með liðinu á Selund, ok var hann þar til konungs tekinn. Því næst fór hann á Skáni til þess ríkis, er átt höfðu móðurfrændr hans, ok var þar tekit við honum vel, ok efldist þaðan mjök at liði. Þá fór hann upp á Svíþjóð ok leggr undir sik allt Svíaveldi ok Jótland, er átt hafði Ívarr, móðurfaðir hans, hóf þá upp marga fylkiskonunga, er áðr váru teknir af ríki fyrir Ívari konungi. Haraldr konungr hefir starfsamt ríki öndverða daga sína. Fyrir þá sök, at hann er ungr maðr, þótti mönnum sem dælla mundi at leita eptir föðurleifðum sínum, er áðr váru teknir af ríki fyrir Ívari konungi eða Ingjaldi konungi.

IV. KAPÍTULI

Haraldr var þá fimmtán vetra, er hann var til ríkis tekinn. Ok með því at vinir hans vissu, at hann mundi eiga mjök herskátt at verja ríkit, er hann var ungr at aldri, þá var það ráð gert, at aflat var at seið miklum, ok var seiðat at Haraldi konungi, at hann skyldi eigi bíta járn, ok svá var síðan, at hann hafði aldregi hlíf í orrostu, ok festi þó ekki vápn á honum. Hann gerðist brátt hermaðr mikill ok átti svá margar orrostur, at engi maðr var sá í ætt hans, at þvílíkan herskap hafi haft með ríki sem hann, ok þá var hann kallaðr Haraldr hilditönn. Hann eignaðist með orrostum ok hernaði öll þau ríki, er átt hafði Ívarr konungr, ok því meira, at engi konungr var sá í Danmörk eða Svíþjóð, at eigi gyldi honum skatt ok allir gerðust hans menn. Hann lagði undir sik þann hlut Englands, er átt hafði Hálfdan snjalli ok síðan Ívarr konungr. Hann setti konunga ok jarla ok lét sér skatta gjalda. Hann setti Hjörmund konung, son Hervarðar ylfings, yfir Eystra-Gautland, er átt hafði faðir hans ok Granmarr konungr.

V. KAPÍTULI

Ok í þann tíma, er Haraldr konungr hilditönn settist í ríkin, Svíþjóð ok Danmörk, var sá konungr í Reiðgotalandi, er hét Hildibrandr ok var ríkr konungr ok hermaðr mikill. Ok er hann tók at eldast, settist hann at löndum. Hann átti tvau börn. Sonr hans hét Hildir, en Hildr dóttir. Hún var allra meyja fríðust ok skapstór mjök. Ok er konungr var mjök gamall, tók hann banasótt. Ok er sóttin tók at honum at líða, heimtir hann son sinn til sín ok réð honum mörg heilræði ok segir, at þat var it fyrsta, at hann gifti systur sína langt í brott, ok þat með, at hann miðlaði henni engan hlut af jörðum í landi sínu, ok þat it þriðja, at hann fengi henni enga þjónunarmenn, at hún mætti með valdi halda sik ok menn sína. „Mun nú skilja várar samvistur. Halt ok sömum vinum, sem ek hefi haft, er þú ert ungr maðr ok þarft forsjá at skipa ríkit.“ Konungr andaðist, en landsmenn stefna fjölmennt þing at landslögum. Ok á þinginu setja þeir Hildi konungsson í hásæti ok gefa honum konungs nafn; sverja þeir honum hlýðni, en hann þeim landslög. Ok eptir þat gerir hann veizlu mikla ok erfi eptir föður sinn ok fagnaðaröl vinum sínum, gefr nafnbætr öllum vinum sínum ok ríkismönnum, sem fyrr höfðu haft með gamla konungi. Ok er skipat var ríkit með þessum hætti, gengr Hildr konungsdóttir fyrir bróður sinn, lýtr honum ok kveðr hann blíðum orðum ok fögrum, talar ok ................................

VI. KAPÍTULI

.... má í hernað. Ok á einu hausti sótti hann á fund Haralds konungs, föðurbróður síns, ok fekk þar góðar viðtökur ok var þar um hríð í góðu yfirlæti. Ok fyrir því at Haraldr konungr tók mjök at eldast, setti hann Hring, frænda sinn, yfir her sinn at hegna lönd sín, ok dvaldist Hringr með Haraldi langar stundir. Ok er elli tók mjök at síga á hendr konungi, þá setti hann Hring, frænda sinn, konung yfir Uppsölum ok gaf honum til forráða Svíþjóð alla ok Gautland vestra, en hann sjálfr hefir yfirsókn um alla Danmörk ok Eystra-Gautland. Hringr konungr fekk Álfhildar, dóttur Álfs konungs, er land átti milli elfa tveggja, Gautelfar ok Raumelfar. Þat váru ok þá kallaðir Álfheimar. Þat váru marklönd mikil. Hringr átti einn son við konu sinni. Sá hét Ragnarr. Haraldr konungr átti tvá sonu við konu sinni. Var annarr Hrærekr slöngvandbaugi, en annarr Þrándr gamli.

VII. KAPÍTULI

Ok er Haraldr konungr hilditönn var orðinn svá gamall, at hann hafði hálft annat hundrað vetra, þá lá hann í rekkju ok mátti eigi ganga, ok var þat víða um ríki hans, er á gengu víkingar með hernað. Ok þá þótti vinum hans illa fara ríkin, er eyðast tók landsstjórnin, þótti ok mörgum hann fullgamall, ok nokkurir ríkismenn gerðu ráð, er konungr tók kerlaug, at þeir lögðu yfir ofan viðu ok báru á grjót ok vildu kæfa hann í lauginni. Ok er hann vissi, at þeir vildu tapa honum, bað hann þá láta sik í brott ór lauginni. „Veit ek, at yðr þykkir ek of gamall. Þat er ok satt, en vel mætta ek verða skapdauði. Eigi vil ek þenna dauðann, at deyja í lauginni. Vil ek deyja miklu konungligar.“ Þá kómu til vinir hans ok tóku hann í brott.

Ok litlu síðar gerði hann menn upp á Svíþjóð til Hrings konungs, frænda síns, með þeim orðsendingum, at hann skyldi safna her um allt þat ríki, sem hann varðveitti, ok koma í móti honum at landamæri ok berjast við hann, ok lét segja honum allan atburð, er til hafði komit, at Dönum þótti hann til gamall. Ok eptir þetta safnar Hringr konungr liði um allt Svíaveldi ok Vestra-Gautland, ok mikit lið hafði hann af Noregi. Ok er svá sagt, at þá er Svíar ok Norðmenn fóru út með leiðangrinn um Stokksund, at þá var hálfr þriði tugr hundraða skipa. En Hringr konungr reið með hirð sína ok Vestr-Gautum it efra um Eyrarsund ok sótti svá vestr landveg til skógarins Kolmerkr, er skilr Svíþjóð ok Eystra-Gautland. Ok þá er Hringr konungr kom af skóginum vestr þar, sem heitir Brávík, þá kom þar í mót skipaherr hans, ok setti Hringr konungr þar herbúðir sínar á Brávelli undir skóginum, milli ok víkrinnar. Haraldi konungr dregr nú saman her um allt Danaveldi, ok mikill herr kom ór Austrríki ok allt ór Kænagarði ok af Saxlandi. Ok þá er herr hans var saman kominn á Selund, þar sem Kægja heitir, ok yfir til Skáneyrar af Landeyri, máttu menn ganga þar yfir at skipum einum, ok allr sær þótti þakiðr af skipaher hans. Þá sendir hann þann mann, er Herleifr hét, ok með þeim Saxa her á fund Hrings konungs, ok láta hasla honum völl ok taka þeim orrostustað ok segja í sundr griðum ok friði. Haraldr konungr fór með herinn á sjau dögum, áðr hann kom austr í Brávík. Ok þá bjuggust hvárirtveggju til orrostu ok fylktu liði sínu.

VIII. KAPÍTULI

Svá er sagt, at í her Haralds konungs var höfðingi sá er Brúni hét. Hann var allra þeira manna vitrastr, er með honum váru. Hann lét Brúna fylkja liðinu ok skipa höfðingjum undir merki. Stóð merki Haralds konungs í miðri fylkingu, ok var um hans merki hirð hans.

Þessir kappar váru með Haraldi konungi: Sveinn, Sámr, Gnepi inn gamli, Garðr, Brandr, Blængr, Teitr, Tyrfingr, Hjalti; þeir váru skáld Haralds konungs ok kappar. Þeir váru heiman ór hirð Haralds konungs: Hjörtr, Borgarr, Beli, Barri, Beigaðr, Tóki. Þar var skjaldmærin Visma ok önnur Heiðr, ok hefir hvártveggi komit með mikinn her til Haralds konungs. Visma bar merki hans. Með henni váru þessir kappar: Kári ok Milva. Vébjörg hét enn skjaldmær, er kom til Haralds konungs með mikinn her sunnan af Gotlandi, ok fylgdu henni margir kappar. Af þeim öllum var mestr ok ágætastr Ubbi inn fríski, Bratr írski, Ormr enski, Búi Brámuson, Ari eineygi, Geirálfr. Vismu skjaldmeyju fylgdi mikill Vinda herr. Váru þeir auðkenndir; þeir höfðu löng sverð ok buklara, en þeir höfðu ekki langa skjöldu sem aðrir menn. Ok í annan fylkingararm Haralds konungs var Heiðr skjaldmær með sínu merki, ok hefir hún með sér hundrað kappa. Þeir váru berserkir hennar: Grímr, Geirr, Hólmsteinn, Eysöðull, Heðinn mjóvi, Dagr lífski, Haraldr Óláfsson. Þar váru margir höfðingjar með Heiði í arminn. Í annan fylkingararm var sá höfðingi, er hét Haki höggvinkinni, ok váru fyrir honum merki borin. Margir váru konungar ok kappar með honum. Þar váru þeir Alfarr ok Alfarinn, synir Gandálfs konungs, er þá höfðu áðr verit hirðmenn ok heimilismenn Haralds konungs. Haraldr konungr var í vagni, því at hann var eigi vápnfærr, svá at hann mætti í orrostu ganga.

Konungr sendir Brúna ok Heiði at skynja, hversu Hringr hefði fylkt liði sínu ok hvárt hann væri búinn til orrostu. Brúni segir: „Svá lízt mér sem Hringr muni búinn at berjast ok hans lið. Hann hefir undarliga fylkt. Hann hefir svínfylkt her sínum, ok mun eigi gott at berjast við hann.“ Þá segir Haraldr konungr: „Hverr mun Hringi hafa kennt hamalt at fylkja? Ek hugða engan kunna nema mik ok Óðin, eða mun Óðinn vilja skjöplast í sigrgjöfinni við mik? Þat hefir aldri fyrr verit, ok enn bið ek hann, at hann geri eigi þat. En með því at hann vili nú eigi veita mér sigr, þá láti hann mik falla í orrostu með her minn allan, ef hann vill eigi, at Danir hafi sigr sem fyrr, ok allan þann val, sem fellr á þeima velli, gef ek Óðni.“ Svá var sem Brúni hafði sagt, at Hringr hafði svínfylkt öllu liði sínu. Þá þótti þó svá þykk fylkingin yfir at sjá, at rani var í brjósti, en hún var þó svá löng, at armrinn tók at á þeiri, er Vará hét, en annarr ofan til Brávíkr.

Hringr konungr hafði með sér til orrostu marga konunga ok kappa. Þar var inn æðsti maðr með honum konungr sá, er hét Áli inn frækni, er mikinn fjölda hers hafði ok marga aðra ágæta konunga ok kappa. Með honum var sá kappi, er ágætastr hefir verið í fornsögum, Störkuðr inn gamli Stórverksson, er upp hafði fæðzt í Noregi á Hörðalandi í eyjunni Fenring ok farit hafði víða um lönd ok verit með mörgum konungum. Margir kappar aðrir váru komnir ór Noregi til þessarar orrostu: Þrándr þrænzki, Þórir mærski, Helgi inn hvíti, Bjarni, Hafr, Fiðr firzki, Sigurðr, Erlingr snákr af Jaðri, Sögu-Eiríkr, Hólmsteinn hvíti, Einarr egðski, Hrútr vafi, Oddr víðförli, Einar þrjúgr, Ívarr skagi. Þessir váru kappar miklir Hrings konungs: Áki, Eyvindr, Egill skjálgi, Hildir, Gautr, Guði tollus, Steinn af Væni, Styrr inn sterki. Þessir höfðu enn eina sveit: Hrani Hildarson, Sveinn uppskeri, Hlaumboði ok Sóknar-Sóti, Hrokkell hækja, Hrólfr kvensami. Þeir váru enn: Dagr inn digri, Gerðarr glaði, Dúkr vindverski, Glúmr vermski vestan af Elfinni, Saxi flettir, Sali gauzki. Þessir váru ofan af Svíaveldi: Nori, Haki, Karl kekkja, Krókarr af Akri, Gunnfastr, Glismakr goði. Þessir váru ofan af Sigtúnum: Sigmundr kaupangskappi, Tolufrosti, Aðils ofláti frá Uppsölum, hann gekk fyrir framan merki ok skjöldu ok var eigi í fylkingu, Sigvaldi, er komit hafði til Hrings konungs ellefu skipum. Tryggvi ok Tvívífil höfðu komit tólf skipum. Læsir hafði skeið ok alla skipaða með köppum. Eiríkr helsingr hafði dreka mikinn, vel skipaðan hermönnum. Menn váru ok komnir til Hrings konungs af Þelamörk, er kappar váru ok höfðu minnst yfirlát, því at þeir þóttu vera dragmálir ok tómmálir. Þessir váru þaðan: Þorkell þrái, Þorleifr goti, Haddr harði, Grettir rangi, Hróaldr tá. Sá maðr var enn kominn til Hrings konungs, er hét Rögnvaldr hái eða Raðbarðr hnefi, allra kappa mestr. Hann var fremstr í rananum, ok næst honum váru þeir Tryggvi ok Læsir, ok úti Alrekssynir ok Yngvi. Þá váru Þilirnir, er allir vildu sízt hafa ok hugðu litla liðsemd mundu at vera. Þeir váru bogmenn miklir.

IX. KAPÍTULI

Ok er þessi herr var allr búinn til orrostu, létu hvárirtveggja blása lúðrum ok æptu því mæst heróp. Þá gengu saman fylkingar, ok var sú orrosta svá snörp ok mikil sem segir í öllum fornum sögum, at engi orrosta á Norðrlöndum hafi háið verit með jafnmiklu ok jafngóðu mannvali til orrostu at telja.

Ok er litla hríð hafði orrostan staðit, sótti sá kappi fram í her Haralds konungs, er hét Ubbi fríski, ok réð hann þar at, sem var raninn á fylking Hrings konungs, ok átti it fyrsta víg við Rögnvald raðbarð, ok var þeira skipti allharðligt, ok ógurlig högg mátti þar sjá í herinum, er þessir ofrhugar gengust at. Veitti hvárr öðrum mörg högg ok stór, en svá var Ubbi mikill kappi, at eigi léttir hann fyrr en með því skildist þeira einvígi, at Rögnvaldr fell fyrir Ubba. Ok því næst hljóp hann at Tryggva ok særði hann banasári. Ok er þat sjá Alrekssynir, hvé ógurliga hann ferr í herinum, ráðast þeir í móti honum ok berjast við hann, en svá var hann harðgerr ok mikill kappi, at báða þá drepr hann, ok eptir þat drepr hann Yngva. Ok þá fór hann svá geystr í herinum, at hvatvetna stökk fyrir, ok felldi hann alla þá, sem fremstir stóðu í rananum, nema þá, sem viku í móti öðrum köppum. Ok er þetta sér Hringr konungr, eggjaði hann herinn, at eigi sætti einn maðr yfir alla, þvílíkir yfirgangsmenn sem með honum váru, – „eða hvar er kappinn Störkuðr, er enn hér til bar ávallt hærra skjöld? Vinn oss sigr.“ Hann svaraði: „Höfum vér ærit at vinna, herra,“ segir hann, „en við skulum vér leita at vinna slíkan sigr sem vér megum, en þar er sá maðr, er Ubbi er, at maðr má koma í fulla raun.“ En við konungs áeggjan hleypr hann fram í herinn á mót Ubba, ok verðr þar orrosta mikil millum þeira sett með stórum höggum ok miklu afli, er hvárrtveggi var ofrhugi, ok gekk svá um hríð, ok veitti Störkuðr honum eitt mikit sár, ok þar í móti fekk Störkuðr sex sár ok öll stór ok þóttist varla komit hafa í slíka raun af einum manni. Ok með því at fylkingar váru svá styrkjar, reiddi þá ýmsa vega, ok sleit fyrir því þetta einvígi. Síðan vegr Ubbi þann kappa, er Agnarr hét, ok ruddi æ jafnan fyrir sér stíginn ok höggr á tvær hendr, hefir báðar hendr blóðgar til axlar. Ok þá sótti hann at þeim Þilunum. Ok þá er þeir sá hann, mæltu þeir: „Nú þurfum vér eigi annars staðar í herinum at leita fram ok látum þenna mann sækja örvar um stund, ok fyrr..... sigrinn, ok svá lítit sem öllum þykkir til vár koma, gerum nú því meira um oss ok sýnum oss vaska menn.“ Þeir taka at skjóta á hann, er ágætastir váru af þeim Þilunum, Haddr harði ok Hróaldr tá, ok váru svá ágætir menn at skotum, at þeir skutu at honum tvennum tylftum örva ok í brjóst honum, ok eigi var honum lítit til fjörs. Þessir menn veittu honum bana, ok áðr hafði hann drepit sex kappa, en um fram veitt stór sár ellefu köppum, en drepit sextán menn af Svíum ok Gautum, er framarla stóðu í fylkingu.

Ok á þeiri stundu sótti Vébjörg skjaldmær mjök á hendr Svíum ok Gautum. Hún sótti fram at þeim kappa, er hét Sóknar-Sóti, ok svá hefir hún vant sik með hjálmi ok brynju ok sverði, at hún var framarla í riddaraskap, sem Störkuðr inn gamli segir. Hún fær stór högg kappanum ok sækir lengi. Ok eitt högg höggr hún á kinnina ok sneið sundr kjálkann ok af hökuna. Hann drap í munn sér skegginu ok beit á ok helt svá upp at sér hökunni. Ok hún vinnr mörg stór verk í herinum. Litlu síðar mætir henni Þorkell þrái, kappi Hrings konungs, ok eigast þau við harða sókn, ok áðr en létti, drap hann hana með mörgum sárum ok mikilli hugprýði.

Nú verða þar mörg stór tíðendi á skammri stundu, ok ganga ýmsar fylkingar betr. Missti þar margr maðr heimkvámu eða fekk örkuml af hvárutveggja liði. Nú sækir Störkuðr fram á hendr Dönum. Hann ræðst í móti þeim kappa, er Húnn hét, ok eigast þeir við orrostu, ok lýkr svá, at Störkuðr drepr hann ok litlu síðar þann, er hans vill hefna, er Ella hét. Ok þá sótti hann at þeim, er Borgarr hét, ok áttu hart víg saman, ok lýkr svá, at hann drap þann. Störkuðr hleypr nú um fylkingar með brugðit sverð ok höggr hvern at öðrum. Ok því næst hjó hann þann, er Hjörtr hét, ok þá mætti honum Visma skjaldmær, er bar merki Haralds konungs. Störkuðr sækir at henni fast. Hún mælti þá til Störkuðar: „Nú er kominn á þik helfíkr, ok muntu nú deyja skulu, þursinn.“ Hann svaraði: „Fyrr muntu þó halla merkinu Haralds konungs,“ ok hjó af henni vinstri hönd. Ok þá gerðist sá maðr í móti honum at hefna hennar, er hét Brái Sækálfs faðir, ok leggr Störkuðr hann í gegnum með sverði, ok víða í herinum mátti nú sjá stóra valköstu á valfalli. Nokkuru síðar kom í móti Störkuði Gnepja, mikill kappi, ok áttust við harða sókn, ok veitti Störkuðr honum banasár. Ok því næst drap hann þann kappa, er Haki hét, ok þá fekk hann þar mörg stór sár í þeiri svipan. Hann var höggvinn á hálsinn við herðarnar, svá at sá inn í holit, ok framan á brjóstinu hafði hann mikit sár, svá at lungun fellu út, ok látit hafði hann einn fingr á hægri hendi.

Ok er Haraldr konungr sá svá mikit mannfall af hirð sinni ok köppum, þá reis hann upp á knéin ok tók tvau söx ok keyrði fram fast hestinn, er fyrir vagninum var, ok lagði hvárutveggja saxinu báðum höndum ok veitti mörgum manni bana með sínum höndum, þó at hann mætti eigi ganga né á hesti sitja. Gekk nú orrostan svá um hríð, at konungrinn vann mörg stórvirki. Ok ofarla þessa bardaga var konungrinn Haraldr hilditönn sleginn kylfu í höfuðit, svá at haussinn rifnaði í sundr, ok var þat hans banasár, ok drap Brúni hann. Ok þá sá Hringr konungr vagn Haralds konungs auðan ok þóttist vita, at konungrinn mundi vera fallinn. Lét hann blása ok kallaði, at herrinn stöðvaðist. Ok er Danir urðu þessa varir, þá staðnaði orrostan, ok bauð Hringr konungr grið öllum her Haralds konungs, ok þat þágu allir.

Ok annan dag eptir at morgni lætr Hringr konungr kanna valinn ok leita at líki Haralds konungs, frænda síns, ok var mikill herr valsins fallinn yfir, þar sem líkit lá. Var þá orðinn miðr dagr, er líkit fannst ok valrinn var rofinn, ok lét Hringr konungr þá taka lík Haralds konungs, frænda síns, ok þvá af blóð ok búa um vegliga eptir fornri siðvenju, lét leggja líkit í þann vagn, er Haraldr konungr hafði til orrostu. Ok eptir þat lét hann kasta mikinn haug ok lét þá líki hans aka í þeim vagni, á þeim hesti, er Haraldr konungr hafði til orrostu ok lét svá aka í hauginn, ok síðan var sá hestr drepinn. Ok þá lét Hringr konungr taka þann söðul, er hann sjálfr hafði riðit í, ok gaf þann Haraldi konungi, frænda sínum, ok bað hann gera hvárt, er hann vildi, ríða til Valhallar eða aka. Ok þá lét hann gera þar mikla veizlu ok veita útferð Haralds konungs, frænda síns. Ok áðr en haugrinn væri aptr lokinn, þá biðr Hringr konungr til ganga allt stórmenni ok alla kappa, er við váru staddir, at kasta í hauginn stórum hringum ok góðum vápnum til sæmdar Haraldi konungi hilditönn. Ok eptir þat var aptr byrgðr haugrinn vandliga.

X. KAPÍTULI

Sigurðr hringr var konungr yfir Svíþjóð ok Danmörk eptir Harald konung hilditönn. Ok þá óx upp sonr hans, Ragnarr, í hirð föður síns. Hann var allra þeira manna mestr ok fríðastr, er menn hefði sét, ok var hann líkr móður sinni ásýndar ok í hennar ætt at sjá, því at þat er kunnigt í öllum fornum frásögum um þat fólk, er Álfar hétu, at þat var miklu fríðara en engi önnur mannkind á Norðrlöndum, því at allt foreldri Álfhildar, móður hans, ok allr ættbálkr var kominn frá Álfi gamla. Þat váru þá kallaðar Álfa ættir. Af honum tóku nöfn þær tvær meginár, er elfr heitir hvártveggi síðan. Önnur skildi ríki hans af Gautlandi, var sú fyrir því kölluð Gautelfr, en önnur fell at því landi, er nú heitir Raumaríki, ok heitir sú Raumelfr. Ragnarr var líkr feðr sínum ok föðurfrændum á vöxt, sem verit hafði Haraldr konungr hilditönn eða Ívarr víðfaðmi. Ok er Hringr konungr tók at eldast ok þungfærast, tók at minnkast ríki hans, ok tók mest af því, er first honum var. Sá konungr er nefndr Aðalbrikt, er kominn var af ætt Ellu konungs, þess er drepit hafði Hálfdan ylfingr, ok lagði undir sik þann hluta Englands, er Norðimbraland heitir; þann hlut átti Hringr konungr ok áðr Haraldr konungr. Aðalbrikt konungr réð því ríki langar stundir. Synir hans hétu Áma ok Ella, er konungar váru í Norðimbralandi eptir föður sinn.

Þá er Sigurðr hringr var gamall, var þat á einu hausti, er hann hafði riðit um ríki sitt, Gautland vestra, at dæma mönnum landslög, ok þá kómu í móti honum Gandálfs synir, mágar hans, ok báðu, at hann mundi veita þeim lið at ríða á hendr þeim konungi, er Eysteinn hét, er því ríki réð, er þá hétu Vestmarar, en nú heitir Vestfold. Þá váru höfð blót í Skíringssal, er til var sótt um alla Víkina ..........