Tóka þáttur Tókasonar

I. KAPÍTULI

Í þann tíma, er Óláfr konungr sat í Sarpsborg, bar þat til einn tíma, at mikill maðr ok ókunnr gekk fyrir konunginn ok kvaddi hann, en konungr tók honum vel ok spurði hann at nafni. En hann nefndist Tóki ok kveðst vera Tókason, Tókasonar ins gamla. Hann beiddi konunginn at vera með hirðinni nokkurt skeið. Konungr veitti honum þat ok skipaði honum sæmiligt sæti. Tóki var fáskiptinn ok drakk löngum lítit. Hann var siðugr ok viðfellinn ok þokkaðist hverjum manni vel. Þat fann konungr, at Tóki var bæði fróðr ok fréttinn, leysti hann ok ór öllu vel ok vitrliga. Þótti konungi in mesta skemmtan at ræðum hans. Þat sá menn, at Tóki var gamall maðr, en þó sá þeir, at hann hafði verit afburðarmaðr at vexti ok vænleika.

Þat var einn dag, er konungr talaði við Tóka ok spurði, hversu gamall maðr Tóki væri. Hann sagðist þat ógerla vita, – „en hitt veit ek, at mér var aldr skapaðr, at ek skylda lifa tvá mannsaldra, ok þykki mér ván, at þeir sé brátt endaðir, at því sem flestra manna aldrar gerast.“ Konungr mælti: „Muna muntu þá Hálf konung ok rekka hans eða Hrólf kraka ok kappa hans.“ Tóki svarar: „Man ek þá hváratveggju, því at ek var með þeim báðum.“ Konungr spurði: „Hvárir þóttu þér þar frægri?“ Tóki svarar: „Þat skulu þér dæma, herra, en ek skal segja yðr þar til einn ævintýr. Þá var ek sem ernastr maðr, ok fór ek landa á milli, ok hafða ek sveit manna valda með mér eptir því, sem mér þótti standa ok við mitt hæfi vera, því at ek þótti þá þeim fram fylgja, er í fræknara lagi váru. Var þat ok satt, at mér þótti þá fátt ófært. Fór ek þá víða um lönd, ok vilda ek reyna örleik höfðingja ok frægðir kappa þeira. Var þat ok lagit á mik með aldrinum, at ek skylda hvergi una lengr en tólf mánuðr ok vissa ek, at þat gekk eptir.

Þá spurða ek til Hrólfs kraka, örleika hans ok mildi, frægða ok framaverka ok hraustleika kappa hans, at þeir váru ólíkr öllum öðrum at afli ok allri atgervi. Gerðumst ek fúss at finna þenna konung ok kappa hans. Tók ek þá ok sveitungar mínir þar til, at ek kom fram í Danmörku ok á fund Hrólfs konungs. Gekk ek fyrir hann, ok kvadda ek hann. En hann tók mér vel ok spurði, hvat manna ek væri, en ek sagða honum. Hann spurði mik at erendum, en ek sögðumst vilja þiggja at honum vetrvist. En hann kveðst við engan mann mat spara ok eigi mundi hann við mik fyrstan eða sveitunga mína. Ek spurða þá, hvar ek skyldi sitja. Hann bað mik þar sitja, sem ek gæta rutt mér til rúms ok kippt manni ór sæti. Ek bað hann hafa þökk fyrir. Treysta ek mér þá harðla vel. Réð ek þar þegar á, er sat Böðvarr bjarki. Konungr skildi þat til, at þeir skyldu ekki móti brjótast. Tók ek þá í hendr Böðvari, ok setta ek fætrna í fótskemmilinn. Lét ek síga herðarnar, en ek herða handleggina. Treysta ek þá á af öllu afli, en hann sat kyrr, svá at hvergi gat ek honum vikit. En stundum var hann rauðr sem blóð, en stundum bleikr sem bast eða blár sem hel eða fölr sem nár, svá at ýmsir þessir litir færðust í hann, svá brá honum við. Síðan tók ek í hendr Hjalta inum hugprúða. Herti sik þar hvárr sem gat, hann ok ek. Honum gat ek kippt á framanverðan stokk, en þá gat hann ávallt við rétt ok settist niðr aptr fyrir mér. Gekk þessu nokkura stund, þar til at ek gáfumst upp. Tók ek þá til Hvítserks ins hvata, ok treysta ek á, sem ek orkaða. Gat ek honum þá fram kippt ok svá hverjum at öðrum. Fór ek svá í kringum höllina, ok gekk þaðan af hverr ór sínu sæti. Síðan sat ek þar, er mér líkaði, ok mínir menn. Höfðum vér allir in sæmiligstu sæti. Var þar in mesta mikilmennska á öllu, ok þar hefi ek svá verit, at mér hefir bezt þótt at öllum hlutum. En er sumar kom, gekk ek fyrir Hrólf konung, ok þakkaði ek honum vetrvistina, ok sagða ek, at ek munda þá í brottu vera. En hann bauð mér með sér at vera, en ek unda því eigi.

II. KAPÍTULI

Fór ek þá enn víða ok þar til, at ek spurða til Hálfs konungs ok rekka hans. Var mikit af sagt, hvílíkir hreystimenn þeir váru. Fór ek þá enn þar til, at ek kom hingat í Noreg ok á fund Hálfs konungs. Gekk ek fyrir hann, ok kvaddi ek hann, en hann tók mér harðla vel. En ek beidda hann vetrvistar, en hann kvað mér þat til reiðu at sitja þar svá lengi sem ek vilda verit hafa. Ek spurði þá, hvar ek skylda sæti hafa ok mínir menn. Hann bað mik þar sitja, sem ek gæta kippt manni ór rúmi með jöfnum skildaga ok Hrólfr kraki gerði. Geng ek þar at, sem sat Útsteinn jarl á aðra hönd konungi. Tók ek í hendr honum, ok ætlaða ek honum ór sæti at kippa. Herta ek mik þá af öllu megni, ok gat ek ekki at gert. Síðan gekk ek til Innsteins, þá til Hróks ins svarta, þá til Bjarnar, svá til Bárðar. Gat ek engum þeira fram kippt. Þann veg fór ek innan um alla höllina, at ek gat þar engum ór sæti kippt. Ok þat er yðr sannast at segja, herra, at eigi brá þar sér meir við inn yzti maðr ok inn minnsti heldr en Böðvarr bjarki. Síðan gekk ek aptr fyrir konung, ok spurða ek þá, hvar ek skylda sitja, með því at ek gæta hvergi rutt mér til rúms. Hann sagði þá, at ek yrða at sitja skör lægra en hans menn. Fór ek þá til sætis, þar sem mér var skipat, ok mínir menn. Skorti þar engan fögnuð, þann sem hafa þurfti, ok þar þótti mér ekki at nema þat eina, er ek átti þar upp at sjá til annarra manna, en aðrir menn niðr til mín, ella hefði mér þar bezt þótt. Skulu þér nú segja, herra, hvárir frægri váru.“

„Auðsét er þat,“ kvað konungr, „at miklu sterkari hafa verit rekkar Hálfs konungs, en engi þykki mér verit hafa konungrinn samtíða örvari ok betr at sér en Hrólfr kraki. En hvárt ertu skírðr maðr eða eigi?“ Tóki svarar: „Ek er prímsigndr, en eigi skírðr, sakar þess at ek hefi verit ýmist með heiðnum mönnum eða kristnum, en þó trúi ek á Hvítakrist. Er ek nú ok þess erendis kominn á yðvarn fund, at ek vil skírast ok þann boðskap hafa, sem þér bjóðið, því at mér þykkir eigi víst, at ek muna þat af betra manni fá mega.“ Konungr varð við þat glaðr, er hann vildi skírn taka ok guði þjóna. Var Tóki síðan skírðr af hirðbyskupi Óláfs konungs ok andaðist í hvítaváðum.